نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

2 کارشناس ارشد دانشکده علوم اقتصادی سیاسی- دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

بر اساس تعریف، کارایی از تقسیم ستانده‌های یک بنگاه بر نهاده‌های مورد استفاده آن بدست می‌آید که برای محاسبه آن، دو روش کلی پارامتری و غیرپارامتری وجود دارد. در روش غیر پارامتری که اساس محاسبات این مقاله است؛ با استفاده از بهینهسازی ریاضی، کارایی، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در این مطالعه ادارات کل امور مالیاتی هر استان به عنوان یک واحد تصمیم‌گیرنده قلمداد شده که دارای چندین نهاده‌ و ستانده‌ است. با توجه به آمار نهاده‌ها و ستانده‌های در اختیار ادارات کل امور مالیاتی استانها، به ارزیابی کارایی این ادارات کل‌ پرداخته شده است. برای مقایسه کارایی، استانهای کشور در دو بخش «براساس درجه توسعه‌یافتگی» و «مشارکت در پرداخت مالیات» طبقه‌بندی شده‌اند. بررسی انجام شده در مورد تعیین کارایی ادارات کل امور مالیاتی استانها با استفاده از روش تحلیل پوششی داده‌ها (DEA)، حاکی از آن است که بطور متوسط طی دو سال 1384 و 1385، کوشش مالیاتی کل کشور معادل 5/79 درصد بوده است. همچنین براساس درجه توسعه‌یافتگی، میانگین کارایی استانهای توسعه ‌یافته معادل 73% و کارایی استانهای کمتر توسعه‌یافته معادل 5/89%، و بر اساس مشارکت در پرداخت مالیات، میانگین کارایی استانهایی که سهم آنها بیشتر از 5/0 درصد از کل مالیات وصولی کشور است؛ در حدود 7/76% و استانهایی که سهم آنها کمتر از 5/0 درصد از کل مالیات وصولی کشور است، معادل80% بوده است.

کلیدواژه‌ها

1. ارباب، حمیدرضا. «بررسی ظرفیتهای مالیاتی در جمهوری اسلامی ایران». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، (1366).
2. امامی میبدی، علی. اصول اندازه‌گیری کارایی و بهره‌وری. تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1379.
3. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. گزارشهای ماهانه شاخصهای اقتصادی.
4. بخشی دستجردی، رسول. «برآورد متغیرهای مؤثر بر ظرفیت مالیاتی در استان اصفهان به همراه مقایسه کوشش مالیاتی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، (1378).
5. پژویان، جمشید. اقتصاد بخش عمومی (مالیاتها). تهران، مؤسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس، 1373.
6. پورمقیم، سیدجواد. اقتصاد بخش عمومی. تهران، نشر نی، 1378.
7. توکل، محمد. فرهنگ توصیفی اصطلاحات بین‌المللی مالیاتی. تهران، انتشارات مجله تخصصی مالیات- دانشکده علوم اقتصادی، 1379.
8. دفتر اقتصاد کلان. گزارش‌ اقتصادی سالهای مختلف، ادارات کل برنامه و بودجه.
9. رضایی، جواد. «ارزیابی کارایی نواحی سیزده‌گانه راه آهن ج.ا.ا به روش تحلیل پوششی داده‌ها». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، (1381).
10. سلطانی، حسینعلی. «ارزیابی کارایی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با راه‌آهنهای کشور‌های آسیایی و خاورمیانه». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی، (1384).
11. صفایی نیکو، حمید. «برآورد ظرفیت مالیاتی استان همدان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، (1375).
12. عظیمی، حسین. مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران. تهران، نشر نی، 1371.
13. فهیم یحیایی، فریبا. «برآورد ظرفیت مالیاتی کشور». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، (1370).
14. کردبچه، محمد. نسبت مالیاتی و ظرفیت مالیاتی و کوشش مالیاتی. تهران، دفتر اقتصاد کلان، ادارات کل برنامه بودجه،  1364.
15. نادران، الیاس. «مالیاتها، ظرفیتهای مالیاتی و معضلات موجود». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، (1366).
16. غضنفری، سیدحسن. «اندازه‌گیری کارایی کارخانجات صنعت قند کشور به روش تحلیل پوششی داده‌‌ها». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، (1381).
17. قطمیری، محمد و همکاران. «محاسبه تلاش مالیاتی استانهای کشور با استفاده از روش‌تاکسونومی». پژوهشنامه مالیات و توسعه، پیش شماره دوم، (1385).
18. مرکز آمار ایران. سالنامه آماری کشور و استانها، سالهای مختلف.
19. منجذب، محمدرضا و سلیمانی، پارسا. «برآورد ظرفیت مالیاتی استان مازندران». پژوهشنامه اقتصادی، شماره سوم، (پاییز 1384).
20. مهرگان، محمدرضا. ارزیابی عملکرد ادارات کل‌ها، رویکردی کمی با استفاده از تحلیل پوششی داده‌ها. تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 1383.
21. مهرگان، نادر. «برآورد ظرفیت مالیاتی استانهای کشور با استفاده از داده‌های تلفیقی». فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، سال سیزدهم، شماره 35، (1384).
 
22. Chelliah, Raja. "Trends in Taxation in Developing Countries"., IMF Staff Papers, (1971).
 
23. Tait, A. A., Gratz, W.L.M and Eichengreen, B.J. "International Comparisons of Taxation for Selected Developing Countries"., IMF Staff Papers, (1979).
 
24. Chelliah, Raja. Baas, H. J. and Kelly, Margaret R. "Tax Ratios and Tax Effect in Developing Countries"., IMF Staff Papers, (1976).
 
25.  Sandmo, A. "A Note on the Structure of Optimal Taxation"., American Public Economic Review,Vol.64,Issue4, (1974).
 
26. Wai, U. Tun. "Taxation Problems and Policies of Underdeveloped Countries".,  IMF Staff Papers, )1962(.
 
27. Mirrlees, James A. "Exploration in Theory of Optimum Income Taxation"., Review of Economic Studies, Vol.97, Issue2, (1971).
 
28. Castalls, A. Esteller and Vilalta, M. "Tax Capacity Disparities and Fiscal Equalization: the Case of  Spanish Local Governments"., Working Paper, (2001).
 
29. Luky, Alfirman. "Estimating Stochastic Frontier Tax Potential: Can Indonesian Local Governments Increase Tax Revenues Under Decentralization?"., Working Paper, No:30-19, (2003).
 
30. A. Castalls, Esteller, A. and Vilalta, M. "Tax Capacity Disparities and Fiscal Equalization: the Case of  Spanish Local Governments"., Working Paper, (2001).
 
31. Horaccio Sobarzo. "Tax Effort and Tax Potential of State Governments in Mexico: A Representative Tax System"., Working Paper, No.315, (2004).
 
32. http://devdata.word bank.
 
33. http:// www. Oecdwash.org.
 
34. http://www.sci.org.ir
 
35. http;//www.cbi.ir