فرشاد مومنی؛ فرزانه صمدیان
دوره 13، شماره 50 ، مهر 1392، ، صفحه 17-62
چکیده
موضوع مقاله حاضر بررسی اثر کیفیت نهادی بر سازوکارهای تأثیرگذاری درآمدهای نفتی در تبدیل موهبت به نفرین منابع برای اقتصاد ایران در دوره زمانی 1390-1352 است. مسأله اصلی تحقیق این است که در شرایطی که با نهادهای ناکارا و کژکارکرد روبهرو هستیم، تزریق بیمحابای درآمدهای نفتی به اقتصاد از چه کانالهایی و با چه سازوکارهایی باعث تبدیل موهبت ...
بیشتر
موضوع مقاله حاضر بررسی اثر کیفیت نهادی بر سازوکارهای تأثیرگذاری درآمدهای نفتی در تبدیل موهبت به نفرین منابع برای اقتصاد ایران در دوره زمانی 1390-1352 است. مسأله اصلی تحقیق این است که در شرایطی که با نهادهای ناکارا و کژکارکرد روبهرو هستیم، تزریق بیمحابای درآمدهای نفتی به اقتصاد از چه کانالهایی و با چه سازوکارهایی باعث تبدیل موهبت حاصل از منابع طبیعی به نفرین منابع طبیعی خواهد شد. این مقاله همچنین نشان میدهد، منابع طبیعی مانند نفت، بهطور ذاتی موجب بروز مصیبت در یک کشور نمیشوند، بلکه چهارچوب نهادی حاکم در یک کشور و تعامل بین چهارچوب نهادی و رانت حاصل از منابع نفتی است که تعیین میکند نفت برای یک کشور مصیبت خواهد بود یا موهبت؛ مطالعه حاضر توصیفی تحلیلی بوده و تحلیل یافتهها با بهرهگیری از آموزههای نهادگرایان است. براساس یافتههای این تحقیق، وفور درآمدهای نفتی در اقتصاد ایران با زیرساختها و نهادهای ناکارا و کژکارکرد به کاهش رشد اقتصادی در بلندمدت و کوتاهمدت و در نهایت، نفرین منابع منجر شده است. بدین صورت که در ایران درآمدهای نفتی ابتدا از طریق سیاستهای مالی و بودجهای دولت خود را نشان میدهد (تأثیر قیمت نفت بر هزینههای دولت) و سپس، از طریق کسری بودجه با بخش پولی اقتصاد ارتباط مییابد (تأثیر زیاد قیمت نفت بر حجم نقدینگی). بنابراین، بیثباتی درآمدهای نفتی و چسبندگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی یکی از کانالهای اصلی ایجاد پدیده نفرین منابع در ایران بوده و به تداوم رشد نقدینگی و تورم منجر شده است و مهمترین تبعات آن نیز عبارت است از: افزایش واردات، کاهش صادرات غیرنفتی، افزایش سهم ارزشافزوده خدمات از تولید ناخالص داخلی، بهگونهای که بخش خدمات (با سهم بالای خدمات دلالی و واسطهگری) بیش از 50 درصد تولید ناخالص داخلی را در ایران به خود اختصاص داده است.