نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

2 کارشناس ارشد اقتصادی در مرکز تحقیقات و بررسی های اقتصادی اتاق ایران

چکیده

مقاله حاضر با بهرهگیری از رهیافت نظم اجتماعی نورث، والیس و وینگاست نشان میدهد که دولت‌های طبیعی با نظم دسترسی محدود و گرایشات مبتنی بر رانت، چگونه مانع تحقق اهداف سیاست خصوصی‌سازی میشوند. این مطالعه به پدیده فساد در دولتهای طبیعی به عنوان یکی از موانع اصلی موفقیت برنامهخصوصیسازی میپردازد و با رویکردی توصیفی- تحلیلی، اثر فساد را بر تحقق سه هدف از مهمترین اهداف این سیاست شامل تقویت نقش بخش خصوصی مولد در اقتصاد، ارتقای بهرهوری و بهبود سلامت مالی دولت واکاوی می‌کند. دولتهای طبیعی با تمایلات مبتنی بر رانت از کانال نامساعد ساختن محیط کسب‌وکار و انحراف در واگذاریها، مانع حضور و تقویت بخش خصوصی مولد می‌شوند. بهعلاوه، این پدیده از طریق تحریف انگیزههای سرمایهگذاری مولد و کاهش منابع مالی در دسترس بخش خصوصی مولد برای بهبود  بهرهوری، دستیابی به هدف ارتقای بهرهوری را مشکل میسازد. واگذاری بنگاههای دولتی به بخش خصوصی و آزاد شدن منابع ناشی از آن، فرصتی پیش روی دولتهای طبیعی قرار میدهد که بهرهمندی ائتلاف فرادستان را از منابع آزاد شده بیش از پیش میسازد. از اینرو، بهبود سلامت مالی دولت در شرایطی که ساختار نهادی بر رانت و فساد استوار است، امکانپذیر نیست. بررسی تجربه ایران به عنوان کشوری با دولت طبیعی و سطوح گسترده فساد تائیدی بر بحثهای نظری- تحلیلی این مقاله است و نشان میدهد که هیچ‌یک از اهداف اصلی موردنظر از اجرای سیاست خصوصیسازی در کشور محقق نشده است. طی سالهای اجرای این برنامه نه تنها نقش بخش خصوصی در اقتصاد تقویت نشده که سهم تصدیهای دولت افزایش نیز داشته است. همچنین شاخص بهرهوری کل عوامل تولید تغییر محسوسی نکرده و کسری بودجه دولت هم با شتاب واگذاریها، بیش از پیش شده است.

کلیدواژه‌ها

 بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران:www.cbi.ir
 بیردزال، نانسی و نلیس، جان (1389)، بررسی واقعیت آثار توزیعی خصوصی­سازی در کشورهای در حال توسعه، مترجم: فرهاد مشتاق صفت،تهران:انتشارات فرهنگ دهخدا.
 چنگ، هاجون (1392)، نیکوکاران نا­به­کار، ترجمه: میرمحمود نبوی و مهرداد شهابی، تهران: انتشارات کتاب آمه.
 دفتر بررسی­های اقتصادی مرکز پژوهش­های مجلس (1379)، خصوصی­سازی، مفاهیم و کارکردها، مرکز پژوهش­های مجلس.
دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش­های مجلس (1395)، پایش محیط کسب­و­کار ایران در بهار 1395، مرکز پژوهش­های مجلس.
زمانی، رضا (1391)، مطالعه فرآیند توسعه اقتصادی ایران طی یکصد سال اخیر با استفاده از رهیافت نظم اجتماعی نورث، والیس و وینگاست، رساله دکتری دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده اقتصاد.
سازمان ملی بهره­وری ایران: www.nipo.gov.ir
 سازمان خصوصی­سازی:  www.ipo.ir
 سازمان خصوصی­سازی (1395)، گزارش عملکرد سازمان خصوصی­سازی در سال 1394.
کمیجانی، اکبر، (1382)، ارزیابی عملکرد سیاست خصوصی سازی در ایران، تهران: معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی.
مومنی، فرشاد (1386)، اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری، تهران: انتشارات نقش‌ونگار.
مومنی، فرشاد و مستوره فطرس (1389)، «اقتصاد سیاسی فساد: رانت منابع، دموکراسی و فساد»، فصلنامه جامعه و اقتصاد، 7 (25و 26): 163-147.
مومنی، فرشاد و فرزانه صمدیان (1392)، «تاثیر کیفیت نهادی بر سازوکارهای تبدیل موهبت به نفرین منابع نفتی (مطالعه موردی ایران)»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی،13(50): 61-17.
میلانی، علیرضا و اصغر حبیبی (1395)، «بررسی رانت در اقتصاد ایران»، فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، 2(1).:73-66.
نورث، داگلاس، جان جوزف والیس و باری وینگاست (1385)، «چارچوب مفهومی برای تفسیر تاریخ مکتوب بشری»، مترجم: جعفر خیرخواهان، فصلنامه اقتصاد سیاسی، 1(3): 151-92.
نورث، داگلاس، جان­جوزف والیس، باری وینگاست و استیون بی­وب (1395)، درسایه خشونت: سیاست، اقتصاد و مسائل توسعه، مترجمان: محسن میردامادی و محمد حسین نعیمی­پور، تهران: نشر روزنه.
 
Amundsen, I )1999(, “Political Corruption: An Introduction to the Issues”, Chr. Michelsen Institute Development Studies and Human Rights, pp:1-39.
Bjorvatn, K and T. Soreide )2005(, “Corruption and Privatization”, European Jornal of Political Economy,Vol.21, pp: 903-914.
De Rosa, D, N. Gooroochurn and H. Görg (2010(, “Corruption and Productivity: Firm-level Evidence from the BEEPS Survey”, Kiel Institute for the World Economy, No.1632.
F.Forgues-Puccio, G. )2013(, “Corruption and the Private Sector: A Review of Issues”, Oxord Policy Management ,EPS PEAKS.
Lambsdorff, J.G. (1999), Corruption in Emperical Research – A Review, International Anti-Corruption Conference, South Africa
Lambsdorff, J.G. (2003), “How Corruption Affects Productivity”, KYKLOS, Vol.56, p:457-474
Lambsdorff, J. G. (2007), “The institutional Economics of Corruption and Reform: Theory, Evidence and Policy”, Cambridge University Press.
Nellis, J. (2006), Privatization: A Summary Assessment, Center for Global Development.
Rose_Ackerman, S. (1996), “The Political Economy of Corruption: Causes and Consequences”, Public Policy for Private Sector, World Bank Note,74.
Rose_Ackerman, S (1999), Corruption and Government: Causes,Consequences and Reform, Cambridge University Press.
Sheshinski,E and F. López-Calva,L. (2003), “Privatization and Its Benefits: Theory and Evidence”, CESifo Economic Studies,Vol,49, pp: 4229-459.
Tanzi, V and H. Davoodi (1997), “Corruption, Public Investment and Growth”, IMF Working Paper, Fiscal Affairs Department.
Tanzi,V. (1998), “Corruption Sround the World: Causes,Consequences”, Scope and Cures, IMF Staff Papers,Vol.45, No. 4, pp:559-594.
Žurauskas, I. (2015), The Impact of Political Corruption on Budget Deficit in OECD Countries, A Thesis presented to the Faculty of Economics and Politics Programme at ISM University of Management and Economics.
www.transparency.org: Corruption Perceptions Index 2015.
www.internationalpropertyrightsindex.org: International Property Rights Index 2016.
www. Weforum.org: Competitiveness Report 2016-2017.
www.worldbank.org: Doing Business Report 2017  &Worldwide Governance Indicator 2016.