نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه اقتصاد گردشگری، پژوهشکده گردشگری، جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، مشهد، ایران.
چکیده
توزیع نابرابر تاسیسات، تقاضا و توسعه گردشگری در استانهای مختلف کشور، ناشی از سطوح متفاوت رقابتپذیری استان‌ها در بخش گردشگری است. از جمله دلایلی که می‌تواند تاثیر بسزایی در این تفاوت داشته باشد، تخصصی شدن زیربخش‌های مختلف گردشگری در استان‌ها است، اما به دلیل وجود آثار غیرمستقیم و عملکرد دولت‌های محلی در تخصصی شدن گردشگری استان‌ها، لزوما ارتباط بین این شاخص با رقابتپذیری گردشگری همسو نیست. این مطالعه با هدف بررسی تاثیر تخصصی شدن گردشگری (به تفکیک تخصصی شدن تولید، تخصصی شدن واحدهای اقامتی، تخصصی شدن آژانسهای مسافرتی و تخصصی شدن تورهای مسافرتی) بر رقابتپذیری این بخش بین استانهای مختلف کشور از روش اقتصادسنجی فضایی و دادههای تلفیقی استفاده کرده است. داده‌ها برای 31 استان کشور طی دوره 1395-1390 بوده است. نتایج حاصل از خودرگرسیون فضایی (SAR)، بیانگر آن است که بجز تخصصی شدن واحدهای اقامتی، سایر شاخصهای تخصصی شدن گردشگری، تاثیر مثبت و معنی‌دار بر رقابتپذیری گردشگری داشته‌اند؛ به طوری که هم شاخصهای طرف تقاضا (تخصصی شدن آژانس‌ها، تخصصی شدن خدمات تور مسافرتی و...) و هم شاخص طرف عرضه (تخصصی شدن تولید)، ارتباط مثبت و معنی‌دار با رقابتپذیری گردشگری دارند. معنی‌دار نبودن تخصصی شدن واحدهای اقامتی، می‌تواند ناشی از اثرات غیرمستقیم و گسترده موجود در انحراف سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در تاسیسات اقامتی و بویژه صنعت هتلداری باشد. همچنین بررسی نتایج مدل فضایی در خصوص شاخص «تخصصی شدن خدمات تور» نشان می‌دهد که ماندگاری گردشگر در استانهای مرزی کشور، بالاتر از استانهای مرکزی (تهران، البرز، قم، قزوین، مرکزی، اصفهان و یزد) است. این نتیجه‌گیری برای شاخص تخصصی شدن تور مسافرتی، بیانگر ضعف خدمات تورگردانی در عملکرد به عنوان یک ابزار پیشرفته جذب گردشگر و افزایش ماندگاری گردشگر در استانهای مقصد است.
کلیدواژه‌ها
اشرفی، ابراهیم. (1391). بررسی نقش دفاتر خدمات گردشگری در جذب گردشگران و توسعه صنعت گردشگری. اولین همایش ملی گردشگری و طبیعتگردی ایران زمین. همدان، 17 اسفندماه.
باقری، مسلم؛ شجاعی، پیام و کیانی، مهرداد. (1395). ارائه مدل تفسیری ساختاری شاخصهای رقابتپذیری سفر و گردشگی. (مطالعه موردی: استان فارس)، برنامهریزی و توسعه گردشگری، 18. (5)، 157-137.
براتی، جواد. (1395). ارتباط میان سرمایهگذاری صنعتی و نابرابری منطقهای در ایران. رساله دکتری اقتصاد.گروه علوم اقتصادی و اداری. دانشگاه مازندران.
براتی، جواد. (1398الف). بررسی همگرایی منطقهای گردشگری و نقش زیرساختهای گردشگری در استانهای ایران، برنامهریزی منطقهای، 35 (9)، 12-1.
براتی، جواد. (1398ب). عوامل زیرساختی و تحلیل اثرات سرریز آنها بر رشد گردشگری استانهای ایران، تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، پذیرفته شده – در نوبت چاپ
برومند، بابک؛ کاظمی، علی و رنجبریان، بهرام. (1397). توسعه مدل بومی سنجش رقابتپذیری گردشگری مقاصد گردشگری ایران، تحقیقات بازاریابی نوین، 2/ پ 29 (8)، 122-105.
تقوی، مهدی و قلیپور سلیمانی، علی. (1388). عوامل موثر بر رشد صنعت گردشگری ایران، پژوهشنامه اقتصادی، (9)، 172-157.
جعفرتاش، برزین و پویانزاده، نسترن. (1393). ارزیابی و اولویتبندی شاخصهای رقابتپذیری صنعت گردشگری ایران، فرآیند مدیریت و توسعه، 3/ پ 93 (28)، 105-85.
رفیعی دارانی، هادی. (1398). بررسی فضای سرمایهگذاری با تاکید بر فرایندهای سازمانی و مدیریتی به منظور جذب سرمایه در گردشگری شهر مشهد. طرح پژوهشی به کافرمایی جهاددانشگاهی کشور. پژوهشکده گردشگری.
زروکی، شهریار و اولیایینسب، مرضیه. (1396). بررسی عوامل موثر بر رشد گردشگری با تاکید بر رقابتپذیری مقصد، (کاربردی از روش دادههای تابلویی پویا و تخمینزن GMM-Sys)، برنامهریزی و توسعه گردشگری، 23 (6)، 104-77.
ساسانی، سینا و داداشپور، هاشم. (1398). بررسی رابطه بین تخصصی شدن، تنوع، رقابت صنعتی و تمرکز فضایی صنایع در شهرستان‌های ایران در دوره زمانی 1375-1390، آمایش سرزمین، 1 (11)، 27-1.
فرزین، محمدرضا و پورزهرا، نادعلی. (1389). عوامل موثر بر مزیت رقابتی مقصدهای گردشگری در ایران، (مورد مطالعه: منطقه چابهار)، مطالعات مدیریت گردشگری، 14 (4)، 67-41.
فرزین، محمدرضا؛ شکاری، فاطمه و عزیزی، فاطمه. (1397). رقابتپذیری مقصد گردشگری: تحلیل اهمیت-عملکرد، (مورد مطالعه شهر یزد و شهر شیراز)، مطالعات مدیریت گردشگری، 44 (12) 247-219.
قادری، اسماعیل و اعرابی، سیدسپهر. (1399). رقابتپذیری گردشگری شهری در ایران، (با استفاده از مدل یکپارچه دوآیر)، آمایش محیط، 49 (13)، 228-203.
مختاری، حسین؛ اکبری، مرتضی و مرادی، محمدعلی. (1398). تاثیر نوآوری خدمات بر عملکرد آژانسهای مسافرتی در شهر تهران: نقش میانجی کیفیت خدمات و رضایت مشتری، گردشگری شهری، 2 (6)، 116-99.
مومنی وصالیان، هوشنگ و غلامیپور، لیلا. (1390). تخمین تابع تقاضای گردشگری در استانهای منتخب، اقتصاد مالی، (14) 5، 180-162.
Anastassopoulos, G. and Patsouratis, V. (2004). Labour Productivity and Competitiveness: an Initial Examination of the Hotels and Restaurants Sector in Selected Countries. Journal of Economics and Business. 2 (VII). 63 – 79.
Arezki, R.; Cherif, R. and Piotrowski, J. (2009). Tourism Specialization and Economic Development: Evidence from the UNESCO World Heritage List. IMF Working Paper.
Asharafi, E. (2013). Investigating the role of Travel service offices in attracting tourists and development of the tourism industry. First National Conference on Tourism and Ecotourism of Iran. Hamadan, March 7. [In Persian]
Bagheri, M., Shojaei, P. and Kiani, M. (2016). Explanation an Interpretive Structural Model of Travel and Tourism Competitiveness Indicators (Case Study: Fars Province). Journal of Tourism Planning and Development. 18 (5). 137-157. [In Persian]
Barati, J. (2017). The relationship between industrial investment and regional inequality in Iran. PhD Thesis in Economics. Department of Economic and Administrative Sciences. Mazandaran University. [In Persian]
Barati, J. (2019). Investigating the Regional Convergence of Tourism and the Role of Tourism Infrastructure in Iranian Provinces. Journal of Zonal Planing. 35 (9). 1-12. [In Persian]
Barati, J. (2020). Infrastructure Factors and Their Impact Measuring on Growth on Tourism Economy in Iranian Provinces. The Journal of Economic Modeling Research. 38 (10). 207-246. [In Persian]
Bieger, T. (2002). Management von Destinationen und Tourismus Organisationen (5. Auflage), Lehr- und Handbücher zu Tourismus, Verkehr und Freizeit. Ed. Oldenbourg.
Boroomand, B., Kazemi, A. and ranjbarian, B. (2018). Developing a Domestic Model for Tourism Destinations Competitiveness Measurement in Iran. New Marketing Research Journal. 8 (2). 129-145. [In Persian]
Buhails, D. (2000). Marketing the Competitive Destination of the Future. Tourism Management. 21 (1). 97–116.
Camisón, C., and Forés, B. (2015). Is Tourism firm Competitiveness Driven by Different Internal or External Specific Factors? New Empirical Evidence from Spain. Tourism Management. 48 (1). 477–499.
Candela, G. and Figini, P. (2012). The Economics of Tourism Destinations. Springer-Verlag Berlin Heidelberg
Cernea, M. M. (2003). Cultural Heritage and Development: A Framework for Action in the Middle East and North Africa. Orientations in development series. Washington, DC: World Bank.
Croes, R. (2015). Tourism Specialization and Economic Output in Small Islands. Tourism Review. 4 (64). 34-48.
Croitoru, M. (2011). Tourism Competitiveness Index - An Empirical Analysis Romania vs. Bulgaria. Theoretical and Applied Economics. 9/562 (XVIII). 155-172.
Crouch, G.I., and Ritchie, J.R.B. (1999). Tourism, Competitiveness, and Societal Prosperity. Journal of Business Research. 3 (44). 137–152.
Dwyer, L., and Chulwon, K. (2003). Destination Competitiveness: Determinants and indicators. Current Issues in Tourism. 6(5). 369–414.
Dwyer, L., and Kim, C. (2003). Destination Competitiveness: Determinants and indicators. Current Issues of Tourism. 5 (6). 369–414.
Elhorst, J.P. (2010). Applied Spatial Econometrics: Raising the Bar. Spatial Economic Analysis. 5(1). 9-28.
Enright, M., and Newton, J. (2004). Tourism Destination Competitiveness: A quantitative Approach. Tourism Management. 25 (6). 777–788.
Farzin, M. R. and Nad-Alipour, Z. (2011). Identification of Factors contributing to the Competitive Advantage of Tourism Destinations of Iran (Case Study: Chabahar). Tourism Management Studies. 14 (5). 41-67. [In Persian]
Farzin, M. R., Shekari, S. and Azizi. F. (2019). Tourism Destination Competitiveness: An Importance-Performance Analysis of Yazd and Shiraz. Tourism Management Studies. 44 (12). 219-247. [In Persian]
Erkan, B. and Bozduman, E. T. (2019). Analysis of Specialization and Competition Level in Turkey's Tourism Sector. KOSBED. 38 (??). 1-12
Ghaderi, E. and Aarabi, S. S. (2020). Urban Tourism Competitiveness in Iran (Applying Dwyer’s Integrated Model). Journal of Environmental Based Territorial Planning. 49 (13). 203-228. [In Persian]
Gallaway, S. (2010). The Geography of Industry Specialization: Tourism Development Strategies within the Appalachian Regional Commission Area. A Dissertation Submitted to the Faculty of The Graduate School The University of North Carolina at Greensboro in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Doctor of Philosophy.
Gooroochurn, N., and Sugiyarto, G. (2005). Competitiveness Indicators in the Travel and Tourism Industry. Tourism Economics. 1 (11). 25–43.
Haenlein, M., and Henseler, J. (2009). An Empirical Comparison of the Efficacy of Covariance-based and Variance-based SEM. International Journal of Research in Marketing. 4 (26). 332–344.
Hall, C.M. (2007). Tourism and regional Competitiveness; chapter 15 in book “Developments in Tourism Research” esd. Tribe, J., and Airey, D. 1st Edition. Elsevier. Amsterdam. 217–230.
Hassan, S.S. (2000), ‘Determinants of Market Competitiveness in an Environmentally Sustainable Tourism Industry. Journal of Travel Research. 3 (38). 239–245.
Jafartash Amiri, B. and Puyanzadeh, N. (2015). Assessing and prioritizing the factors affecting the tourism industry competitiveness in Iran. Journal of Management and Development Process. 3 (28). 85-105. [In Persian]
Jelili, R. B. and Ebrahim, A. A. (2011). Tourism Competitiveness and Specialization in South Mediterranean Countries: A Panel Data Approach. Journal of Development and Economic Policies. 1 (13). 1-27.
Kozak, M. (1999). Destination Competitiveness Measurement: Analysis of Effective Factors and Indicators. European Regional Science Association conference papers. Dublin.
LeSage, J. P. (2008). An Introduction to Spatial Econometrics. Revue d'économie Industrielle. De Boeck Université. 0(3).
Mazanec, J. A. (2011). Tourism Destination Competitiveness: Second Thoughts on the World Economic Forum Reports. Tourism Economics. 17 (4). 725–751.
Mazanec, J. A., and Ring, A. (2011). Tourism Destination Competitiveness: Second Thoughts on the World Economic Forum Reports 2008 and 2009. Tourism Economics. Forth Coming.
Mazanec, J.A., Wöber, K., and Zins, A. (2007). Tourism Destination Competitiveness: From Definition to Explanation?. Journal of Travel Research, 1 (46). 86–95.
Moemeni-Vesaliyan, H. and Gholami-Por, L. (2011). Demand estimates tourism in selected provinces. Journal of Financial Economics (JFE). 5 (14). 162-180. [In Persian]
Mokhtari, H., Akbari, M. and Moradi, M. A. (2019). The impact of service innovation on performance of travel agencies in the city of Tehran: The mediating role of service quality and customer satisfaction. Journal of urban tourism. 2 (6). 99-116. [In Persian]
Navickas, V., and Malakauskaite, A. (2009). The Possibilities for the Identification and Evaluation of Tourism Sector Competitiveness Factors. Engineering Economics. 1(61). 37–44.
Pérez‐Dacal, D.; Pena‐Boquete, Y. and Fernández, M. (2014); A Measuring Tourism Specialization: a Composite Indicator for the Spanish Regions. Journal of Tourism, Culture and Territorial Development. 5 (9). 35–73
Porter, M. E. (1980). Competitive Strategy, Techniques for Analyzing Industries and Competitors. The Free Press. New York.
Porter, M.E. (1990). The Competitive Advantage of Nations. The Free Press. New York. Reinartz, W.
Porto, N.; Rucc, A. C. and Ciaschi, M. (2018). Tourism Accessibility Competitiveness: A Regional Approach for Latin American Countries; Investigaciones Regionales - Journal of Regional Research. 42 (1). 75-91.
Rafiei Darani, H. (2019). Investigating the investment climate with emphasis on organizational and managerial processes in order to attract capital in tourism in Mashhad. 7th International Conference on New Research in Management, Economics, Accounting and Banking. Georgia, February 20. [In Persian]
Risso, W. A. (2018), Tourism Specialization, Income Distribution, and Human Capital in South America. publisher: Intech Open.
Ritchie, J.R.B., and Crouch G.I. (2005). The Competitive Destination, a Sustainable Tourism Perspective. Oxford University Press. Oxford.
Ritchie, J.R.B., and Crouch, G.I. (2003). The Competitive Destination. a Sustainable Tourism Perspective. CAB International. Wallingford.
Ritchie, JR, Crouch, GI (2003). The Competitive Destination: A Sustainable Tourism Perspective. Oxon.UK: CABI Publishing.
Romão, J. and Nijkamp, P. (2019); Impacts of Innovation, Productivity and Specialization on Tourism Competitiveness – A Spatial Econometric Analysis on European Regions. Journal of Current Issues in Tourism. 10 (22). 1150-1169.
Romão, J. (2015); Agglomeration, Innovation, Productivity and Tourism Competitiveness: A Spatial Econometric Analysis on European Regions. Paper prepared for the 52nd Annual Meeting of the Japan Section of the RSAI Okayama University. 10–12 October.
Sasani, M. and Dadashpoor, H. (2019). Analyzing the relationship between specialization, diversity, and competition between industries and spatial concentration of industries in Iran during the period of 1996-2011). Town and Country Planning. 1 (11). 1-27. [In Persian]
Seetanah, B. (2011). Assessing the Dynamic Economic Impact of Tourism for Island Economies. Annals of Tourism Research. 38 (1). 291-308.
Taghavi, M. and Gholipoor Soleimani, A. (2019). Factors Effecting the Growth of Tourism Industry in Iran. Economic Research. 34 (9). 157-172. [In Persian]
Thang, T. T.; Pham, T. S. H. and Barnes, B. R. (2016). Spatial Spillover Effects from Foreign Direct Investment in Vietnam. The Journal of Development Studies. 10 (52). 1431-1445.
Tsai, H., Song, H., and Wong, K. (2009). Tourism and hotel Competitiveness. Journal of Travel and Tourism Marketing. 26(5). 522–546.
Vita, Gl. De and Kyaw, K. S. (2016); Tourism Specialization, Absorptive Capacity and Economic Growth. Journal of Travel Research. 56(4). 423-435.
World Economic Forum. (2015). The Travel and Tourism Competitiveness Report 2015. Geneva.
Yang, X. and Zhang, D. (2000). Endogenous Structure of the Division of Labor, Endogenous Trade Policy Regime, and a Dual Structure in Economic Development. Annals of Economics and Finance. 1 (1). 211-230.
Yang, X. (1994) Endogenous Vs. Exogenous Comparative Advantage and Economies of Specialization vs. Economies of Scale. Journal of Economics. 60(1). 29-54.
Zaroki, S. and Owliaaynasab, M. (2018). An Investigation of Effective Factors in the Growth of the Tourism with an Emphasis on Destination Competitiveness (Application of DPDM and GMM-Sys Estimator). Journal of Tourism Planning and Development. 23 (6). 77-104. [In Persian]
)