نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی

3 دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی

4 دانشجوی دکترای اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

مسأله اثر درآمدهای نفتی بر عملکرد اقتصادی کشورهای صاحب این درآمدها محل بحث بخش قابل توجهی از ادبیات اقتصادی است. از عمده دلایلی که برای عملکرد ضعیف اقتصادی کشورهای غنی مطرح می‌شود، رخداد «بیماری هلندی» در اقتصاد این کشور‌هاست. با توجه به این موضوع، مقاله حاضر پس از مرور ادبیات مربوط به بیماری هلندی، در مرحله نخست، رخداد این پدیده را در اقتصاد ایران و پس از آن اثر بروز این بیماری را بر رشد اقتصادی مورد توجه قرار می‌دهد.
برای بررسی رخداد یا عدم رخداد بیماری هلندی، سهم تولید بخش‌های مختلف قابل مبادله (صنعت و کشاورزی) و غیر‌قابل مبادله (خدمات و ساختمان) مورد ارزیابی قرار گرفت و برای بررسی اثر رخداد بیماری هلندی بر رشد اقتصادی از مدل‌های رشد مربوط به این حوزه کمک گرفته شد که به روش حداقل مربعات معمولی، OLS (با تصحیح وایت) برآورد شد. نتایج تحقیق نشان داد که بیماری هلندی در اقتصاد ایران هم‌زمان با افزایش درآمدهای نفتی، به‌خصوص برای دهه‌های 1350 و 1380 بروز کرده و از سویی، وقوع بیماری هلندی اثری منفی بر رشد اقتصادی ایران داشته است. 

کلیدواژه‌ها

ابراهیمی، محسن، محمد سالاریان و محمدعلی حاجی میرزایی (1387)، بررسی مکانیسم‌های اثرگذاری درآمدهای نفتی بر رشد اقتصادی کشورهای صادرکننده نفت از دیدگاه بلای منابع طبیعی، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال پنجم، شماره 16.
ابراهیمی، محسن و محمد سالاریان (1388)، بررسی پدیده نفرین منابع طبیعی در کشورهای صادرکننده نفت و تأثیر حضور در اوپک بر روی رشد اقتصادی کشورهای عضو آن، فصلنامه اقتصاد مقداری، دوره 6، شماره 1.
استیونز، پل (1387)، منابع طبیعی: نفرین یا موهبت؟ (مروری بر ادبیات موضوع). ترجمة محمد امین نادریان، فصلنامه چشم‌اندازهای دانش اقتصاد، شماره 4 و 5.
بختیاری، صادق و زهرا حق (1380)، بررسی آثار افزایش درآمدهای نفتی بر بخش کشاورزی، مورد: بیماری هلندی در اقتصاد ایران، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال نهم، شماره 35.
پاسبان، فاطمه (1383)، تأثیر نوسانات قیمت نفت بر تولید بخش کشاورزی ایران (بیماری هلندی). فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، شماره 12.
خوش اخلاق، رحمان و رضا موسوی محسنی (1385)، شوک‌های نفتی و پدیده بیماری هلندی در اقتصاد ایران با یک الگوی محاسبه‌پذیر تعادل عمومی، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 77.
خیرخواهان، جعفر (1382)، بلای منابع و اثر آزمندی، مجله نامه مفید، شماره 37.
خیرخواهان، جعفر و حمیدرضا برادران شرکا (1382)، رونق و نرخ پس‌انداز در کشورهای اوپک، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، شماره 16.
درگاهی، حسین (1387)، رونق نفتی و چالش‌های توسعه اقتصادی (با تأکید بر ساختار تجارت و کاهش رقابت‌پذیری اقتصاد ایران)، فصلنامه تحقیقات اقتصادی، شماره 43.
رحمانی، تیمور و ماندانا گلستانی (1388)، تحلیلی از نفرین منابع نفتی و رانت‌جویی بر توزیع درآمد در کشورهای منتخب نفت‌خیز، مجله‌ تحقیقات اقتصادی، شماره 89.
سامتی، مرتضی، عزیر احمدزاده و روح‌الله شهنازی (1386)، اثر منابع طبیعی بر اقتصاد کشورهای اوپک و چند کشور منتخب، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی جستارهای اقتصادی، سال چهارم، شماره 7.
شریعتی، محمد (1388)، پارادوکس نفت و توسعه در ایران، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره دوم.
شیرخانی، محمدعلی، اباذر براری و حسین پوزش شیرازی (1389)، تئوری نفرین منابع یا نحوه مدیریت درآمدهای نفتی، مطالعه موردی: مقایسه ایران و نروژ، فصلنامه سیاست، دوره 40، شماره 2.
کارل، تری ‌لین (1388)، معمای فراوانی؛ رونق‌های نفتی و دولت‌های نفتی، ترجمة جعفر خیرخواهان، تهران، نشر نی.
مرادی، محمدعلی (1388)، تأثیر نفت بر نماگرهای اقتصاد کلان ایران با تأکید بر مکانیزم‌های انتقال و آثار، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، سال دهم، شماره دوم.
مهرآرا، محسن و مجید مکی نیری (1388)، بررسی رابطه‌ غیرخطی میان درآمدهای نفتی و رشد اقتصادی با استفاده از روش حد آستانه‌ای (مورد ایران)، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، شماره 22.
مهرآرا، محسن و اعظم‌السادات میری (1389)، رابطه میان درآمدهای نفتی و ارزش‌افزوده بخش‌های مختلف اقتصادی در کشورهای صادرکننده نفت: ایران، مکزیک و ونزوئلا، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 90.
مهرآرا، محسن و دیگران (1389)، تفسیری از فرضیه نفرین منابع در کشورهای صادرکننده نفت: تکانه‌های مثبت نفتی از چه سطح آستانه‌ای برای رشد اقتصادی مضر است؟، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال هشتم، ‌شماره 28.
هادیان، ابراهیم و حجت پارسا (1385)، بررسی تأثیر نوسانات قیمت نفت بر عملکرد اقتصاد کلان در ایران، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، سال ششم، شماره 22.
یاوری، کاظم و بهزاد سلمانی (1384)، رشد اقتصادی در کشورهای دارای منابع طبیعی: مورد کشورهای صادرکننده نفت، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره 37.
Acosta, Pablo A., Lartey, Emmanuel K.K. and Mandelman, Federico S (2009), Remittances and the Dutch disease. Journal of International Economics, vol 79.
Corden, W.M. and Neary, J.P (1982), Booming Sector and Dutch Disease Economics: A Survey, Economic Journal, 92.
Corden, W.M (1984), Booming Sector and Dutch Disease economics: Survey and Consolidation, Oxford Economic Paper, 37.
Gylfason, T. and G. Zoega (2001), Natural Resource and Economic Growth: The Role of Investment. CEPR Discussion Paper No. 2743.
Gylfason, T., Herbertsson, T.T, Zoega, G (1999), A Mixed Blessing Natural Resources and Economic Growth, Macroeconomic Dynamics, 3.
Herbertsson, T.T., Skuladottir, M.G., Zoega, G (1999), Three Symptoms and a Cure: A Contribution to the Economics of the Dutch Disease, Working Paper, No. W999:10, Institute of Economic Studies, University of Iceland.
Kutan, Ali M., Wyzan, Michael L (2005), Explaining the Real Exchange Rate in Kazakhstan, 1996–2003: Is Kazakhstan vulnerable to the Dutch disease?. Economic Systems, vol 29.
McMahon, G (1997), The Natural Resource Curse: Myth or Reality?; mimeo, World Bank Institute.
Mehlum, Halvor, Moene, karl and Torvik, Ragnar (2006), Institutions and The Resource Curse, The Economic Journal, Vol 116.
Mikesell, R (1997), Explaining the resource curse, with special reference to mineral-exporting countries, Resources Policy, Vol. 23, No. 4.
Pegg, Scott (2010), Is there a Dutch disease in Botswana?. Resources Policy, vol 35.
Salai-i-Martin, X. & A. Suberamanain (2003), Addressing the Natural Resource Curse: An Illustration from Nigeria. NBER Working Paper, No. 9804.