نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی

2 استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

3 استادیار دانشکده اقتصاد- دانشگاه خوارزمی

چکیده

در این مقاله به بررسی اثر درآمدهای نفتی و نهادها بر ظرفیت‌های اشتغال‌زایی کشورهای صادرکننده نفت براساس رویکرد نهادگرایی پرداخته شده است. مساله اصلی تحقیق این است که تزریق بی‌برنامه درآمد نفت در اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با چارچوب نهادی ناکارا و رانتی از چه کانال‌هایی و با چه سازوکارهایی منجر به ضربه زدن به بنیه تولیدی این کشورها و محدود کردن ظرفیت‌های اشتغال‌زایی در این اقتصادها می‌شود. فرضیه تحقیق بر این تاکید دارد که درآمدهای حاصل از صادرات نفت در اقتصادهای نفتی  با چارچوب نهادی ناکارا بر توان اشتغال‌زایی این اقتصادها تاثیر منفی دارد. الگوی نظری مورد استفاده در این پژوهش براساس آموزه‌های نهادگرایان است و جهت برآورد مدل و آزمون فرضیه تحقیق از داده‌های 12 کشور نفتی عضو اوپک طی ‌سال‌های 2014-2002 استفاده شده است.
نتایج تحقیق نشان می‌دهد، وفور درآمدهای نفتی در کشورهای عضو اوپک با زیرساخت‌ها و نهادهای ناکارا به کاهش ظرفیت‌های اشتغال‌زایی آن‌ها منجر شده است. همچنین شواهد آماری، ظرفیت‌زدایی از اشتغال در اقتصادهای کشورهای عضو اوپک را از طریق کانال‌هایی همچون تحلیل بردن کیفیت نهادی در این کشورها تایید می‌کند. بر این اساس، می‌توان نتیجه گرفت که تزریق بی‌برنامه درآمدهای حاصل از صادرات نفت در اقتصادهای نفتی عضو اوپک با چارچوب نهادی ناکارا، با ضربه‌ زدن به بنیان‌های تولیدی، ظرفیت‌های اشتغال‌ را در این اقتصادها اندک و محدود ساخته و از این گذر فرصت‌های پیش‌روی این کشورها جهت دستیابی به رشد اقتصادی را به تهدیدی علیه توسعه و رشد پایدار برای آن‌ها تبدیل کرده است.

کلیدواژه‌ها

استیونز، پل (1387)، «منابع طبیع: نفرین یا موهبت؟ (مروری بر ادبیات موضوع)»، ترجمه محمد امین نادریان، فصلنامه چشم‌اندازهای دانش اقتصاد، شماره 4 و 5.
بهبودی، داود، حسین اصغرپور و نویده محمدلو (1391)،  نقش کیفیت نهادی بر رابطه وفور منابع طبیعی و رشد اقتصادی: مورد اقتصادهای نفتی»، فصلنامهپژوهش‌هاوسیاست‌های اقتصادی، شماره 62.
پورجوان، عبدالله، ابوالفضل شاه‌آبادی، مجتبی قربان‌نژاد و حسین امیری (1392)، «تاثیر وفور منابع طبیعی بر عملکرد حکمرانی کشورهای برگزیده‌ نفتی و توسعه یافته: رویکرد پانل  GMM»، فصلنامه تحقیقاتمدلسازیاقتصادی، شماره 16.
خیرخواهان، جعفر (1382)، «رونق نفتی، افزونه جویی و نقش نهادها (بررسی موردی ایران و نروژ)»، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده اقتصاد.
درگاهی، حسن (1387)، «رونق نفتی و چالش‌های توسعه‌ی اقتصادی (با تاکید بر ساختار تجارت و کاهش رقابت پذیری اقتصاد ایران)»، تحقیقات اقتصادی، شماره 84.
صمدیان، فرزانه (1392)، «درآمدهای نفتی، نهادها، ظرفیت‌های اشتغال‌زایی اقتصاد ملی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده اقتصاد.
طاهرپور، جواد (1392)، «بررسی رخداد بیماری هلندی در اقتصاد ایران و اثر آن بر رشد اقتصادی»، پایان نامه دکتری ، دانشگاه علامه طباطبائی‌، دانشکده اقتصاد.
طیب‌نیا، علی، حمید زمان‌زاده و مهدیه شادرخ (1393)، «نقش نهادها در بروز مصیبت یا موهبت منابع نفتی، یک الگوی رانت جویی با رویکرد تعادل عمومی تصادفی پویا»، فصلنامهپژوهش‌هایپولی- بانکی، شماره 21.
کارل، تری لین (1388)، «معمای فراوانی؛ رونق‌های نفتی و دولت‌های نفتی»، ترجمه جعفر خیرخواهان، تهران: نشر نی.
مبارک، اصغر و نویده محمدلو (1387)، «اثر سیاست‌های تجاری و درآمدهای نفتی بر بهره‌وری کل عوامل کشورهای منتخب اوپک»، فصلنامه اقتصاد و تجارت نوین، شماره 13.
محمدزاده، موسی، یوسف کندی (1388)، «بررسی بلای منابع و عوامل موثر بر آن (مطالعه موردی کشورهای صادر کننده نفت با تاکید بر کشور ایران»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده اقتصاد.
مومنی، فرشاد (1385)، «اقتصاد سیاسی نگرش مالی به ارز نفت در توسعه»، فصلنامه فرهنگ اندیشه اقتصادی‌، شماره 50.
مومنی، فرشاد (1387)، «نحوه مواجهه با مازاد درآمدهای نفتی در سه تجربه جهش قیمت نفت»، فصلنامه اقتصاد و جامعه، سال پنجم، شماره 17 و 18.
مهرآرا، محسن، حمید ابریشمی و حمید زمان‌زاده نظرآبادی (1389)، «مصیبت منابع یا نهادها؟: مطالعه موردی کشورهای صادرکننده نفت»، پژوهشنامه اقتصادی، سال دهم، شماره سوم.
نورث، داگلاس سی (1377)، «نهادها و تغییرات  نهادی و عملکرد اقتصادی»، ترجمه محمدرضا معینی، تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.
همتی، بابک (1391)، «اقتصاد سیاسی نفت: بازارهای اقتصاد و سیاست در ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده اقتصاد.
یاوری، کاظم و بهزاد سلمانی (1384)، «رشد اقتصادی در کشورهای دارای منابع طبیعی: مورد کشورهای صادرکننده نفت»، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شمار 37
 
ب- انگلیسی
Auty, R.  (1993), Sustaining Development in Mineral Economies: The Resource Curse Thesis, London. Routledge.
Béland, L. P. and R. Tiagi. (2009), “Economic Freedom and the "Resource Curse: An Empirical Analysis”, Studies in Mining Policy, Fraser Institute.
Boschini, A., J. Pettersson and J. Roine. (2007), “Resource Curse or Not: A Question of Appropriability” Scandinavian Journal of Economics 109(3): 593-617.
Corden, M. and J. Neary (1982), “Booming Sector and
De-Industrialization in a Small Open Economy”, Economics, 92: 825–848.
Egert, B. (2009), “Dutch Disease in Former Soviet Union: Witch Hunting?” CASE Network Studies & Analyses No. 380, Warsaw, Poland.
El-Anshasy, A., K. Mohaddes and J. Nugent (2015), “Oil, Volatility and Institutions: Cross-Country Evidence from Major Oil Producers”, Working Paper Series.
Eregha, P. B. and E. P. Mesagan (2016), “Oil Resource Abundance, Institutions and Growth: Evidence from Oil Producing African Countries”, Journal of Policy Modeling, 38, 603-619.
Goel, R. K. and I. Korhonen (2009), “Composition of Exports and Cross-Country Corruption”, (Institute for Economies in Transition, BOFIT Discussion Papers 5/ 2009). Available at: www.suomenpankki.fi/bofit
Horváth, R. and A. Zeynalov (2016), “Natural Resources, Manufacturing and Institutions in Post-Soviet Countries”, Resources Policy, 50: 141–148.
Im, K., H. Pesaran and Y. Shin (2003), “Testing for Unit Roots in Heterogeneous Panels”, Journal of Econometrics 115: 53-74.
Kaufmann, D., A. Kraay and M. Mastruzzi (2009), “Governance Matters VIII: Aggregate and Individual Governance Indicators”, 1996-2008 (World Bank Policy Research Working Paper 4978).
Keikha, A., A. Keikha and M. Mehrara. (2012), “Institutional Quality, Economic Growth and Fluctuations of Oil Prices in Oil Dependent Countries: A Panel Cointegration Approach”, Modern Economy, 3: 21-222.
Levin, A., F. Lin and C. Chu (2002), “Unit Root Tests in Panel Data: Asymptotic and Finite Sample Properties”, Journal of Econometrics 108: 1-24.
Overseas Development Institute (2006), “Meeting the Challenge of the ‘Resource Curse’ International Experiences in Managing the Risks and Realizing the Opportunities of Nonrenewable Natural Resource Revenues”, Business and Development Performance, London. Available at:
www.odi.org.uk/resources/download/587.pdf.
Papyrakis, E. and R. Gerlagh (2004), “The Resource Curse Hypothesis and Its Transmission Channels”, Journal of Comparative Economics. 32:181-193.
Papyrakis, E. and R. Gerlagh (2006), “Resource Abundance and Economic Growth in The United States”. European Economic Review. 51: 1011- 1039.
Pedroni, P. (1997), “On the Role of Cross-Sectional Dependency in Panel Unit Root and Panel Cointegration Exchange Rate Studies”, Working Paper, Indiana University.
Ross, M. L. (1999), “The political Economy of The Resource Curse”, Word politics 51: 297-322
Sachs, J. and A. Warner (1995), “Natural Resource Abundance and Economic Growth”, NBER Working Papers 5398, National Bureau of Economic Research.
Sachs, J. D. and A. M. Warner. (2001), “Natural Resources and conomic Development: The Curse of Natural Resources”, Eur. Econ. Rev. 45, 827–838.