نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
2 استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
3 دانشجوی کارشناسی ارشد، رشته توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
در قلمرو ترکیبی اقتصاد و منابع طبیعی، مبادلات کالاها، خدمات و منابع طبیعی (آب و زمین) به دو صورت لایه آشکار و لایه پنهان در جریان است. نظام‌های حسابداری کلان و بخشی ارزشی (پولی) موجود فقط لایه‌های آشکار مبادلات کالاها و خدمات را که دارای قیمت و قابل مبادله در بازار هستند را نظام‌مند می‌کنند. لذا، مبادلات بین بخشی مقدار مصرف آب، اساسا خارج از حیطه نظام‌های حسابداری موجود و به صورت مبادلات پنهان بشمار می‌روند. در این مقاله سعی شده است تا بر مبنای الگوی تعمیم‌یافته داده- ستانده در قالب دو رویکرد مقداری و ترکیبی ارزشی- مقداری و با استفاده از پایه‌های آماری ارزشی- مقداری سال 1390، تصویر واقع‌بینانه‌تری از مصرف آب ارایه شود. یافته‌های کلی مقاله عبارتند از: یک- از منظر ضرایب فزاینده مصرف آب، نتایج در دو رویکرد یکسان است ولی تفسیر اقتصادی متفاوتی دارند. دو- بخش صنایع وابسته به کشاورزی با 149.18 میلیون مترمکعب بیشترین ضرایب فزاینده مصرف آب و بخش کشاورزی علیرغم بیش از 5/25 درصد سهم مصرف مستقیم آب کمترین ضرایب فزاینده مصرف آب را دارد. سه- لایه پنهان مبادلات بین بخشی مصرف آب نشان می‌دهد که از منظر بخش عرضه کننده، بخش کشاورزی 92.5 درصد و از منظر بخش تقاضا‌کننده 58 درصد از کل منابع آب کشور را به خود اختصاص می‌دهد.
کلیدواژه‌ها
آرمان (1393)، روزنامه آرمان، 15 اردیبهشت ماه، ص 8.
آرمان (1394)، روزنامه آرمان، 18 آبان ماه، ص 8.
آرمان (1394)، روزنامه آرمان، 9 آذر ماه، ص 8.
بانوئی، علی اصغر، مومنی، فرشاد و عزیزمحمدی، سیمین (1392)، «سنجش ردپای بوم شناختی زمین در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران با استفاده از رویکرد داده-ستانده»، سیاستگذاری پیشرفت اقتصادی، شماره 1، صص 66-35.
بانوئی، علی اصغر، ذاکری، زهرا، مومنی، مرضیه و اسفندیاری کلوکن، مجتبی (1393)،«سنجش وضعیت صادرات و واردات آب مجازی در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران: آیا ایران واردکننده خالص و یا صادرکننده خالص آب مجازی است؟»، مجموعه مقالات اولین مدیریت یکپارچه منابع و مصارف آب با تأکید بر توسعه پایدار منطقه البرز مرکزی، وزارت نیرو، دانشگاه تهران.
بانوئی، علی‌اصغر، جهانی، آزیتا، الماسی کوپایی، بهزاد، سعادتمندی، سعیده و عامری، مهری (1394)، «بررسی ماهیت و کارکرد قیمت‌ها در چرخه های مرئی و غیرمرعی تولید محصولات در جداول پولی و فیزیکی، مطالعه موردی جداول آلمان»، چهارمین همایش کاربرد الگوهای داده-ستانده در برنامه‌ریزی اقتصادی و اجتماعی، 26 و 27 بهمن ماه سال 1394، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی.
بانوئی، علی اصغر (1394)، «سه سوال اساسی در خصوص تحولات توصیه‌های بین‌المللی (SNA, 1968, 1993, 2008)، در بکارگیری فرض تکنولوزی جداول متقارن و کاربست آن‌ها در محاسبه جداول متقارن سال 1390 مرکز آمار ایران»، معاونت اقتصادی و محاسبات حساب‌های ملی مرکز آمار ایران.
بانوئی، علی‌اصغر، موسوی نیک، اسفندیاری کلوکن، مجتبی و ذاکری، زهرا (1394)،«تعاریف و مفاهیم پایه‌ای، پایه‌های نظری و روش محاسبه جداول داده-ستانده متقارن: تجربه ایران و جهان»، انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلس.
بانوئی، علی اصغر و ویسی، عفت (1393)، «بررسی جایگاه بخش صنایع وابسته به کشاورزی در اقتصاد استان کرمانشاه با استفاده از رویکرد داده-ستانده»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 85، صص 35-1.
باغستانی، علی اکبر، سهرابی شرآبادی، حسین، زارع مهرجردی، محمدرضا و شرافتمند، حبیبه (1389)، «کاربرد مفهوم آب مجازی در مدیریت منابع آب ایران»، تحقیقات منابع آب ایران، سال ششم، شماره 1، صص 39-28.
سرایی، محمد‌حسین و عبدالمجید زارعی، فرشاد (1390)، «بررسی پایداری منابع بوم شناختی با استفاده از شاخص جای پای بوم شناختی؛ مورد ایران»، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 1، صص 106-97.
عربی یزدی، اعظم، علیزاده، امین، نی‌ریزی، سعید (1388)، «بررسی تامین امنیت غذایی براساس مقاهیم مبادله آب مجازی و ردپای بوم شناختی آب (مطالعه موردی استان خراسان رضوی)»، نشریه بوم شناختی کشاورزی، جلد1، شماره 1، صص12-1.
عربی‌یزدی، اعظم، علیزاده، امین، محمدیان، فرشاد (1388)، «بررسی رد پای اکولوژیک آب در بخش کشاورزی ایران»، نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 23، شماره 4، صص 15-1.
غلامحسین پور جعفری نژاد، ابوالفضل، علیزاده، امین و نشاط، علی (1392)، «بررسی رد پای اکولوزیک آب و شاخص‌های آب مجازی در محصولات پسته و خرما در استان کرمان»، فصلنامه مهندسی آبیاری و آب، شماره 13، صص 89-80.
مختاری هشی، حسین (1392)، «هیدروپلتیک ایران، جغرافیای بحران آب در افق 1404»، فصلنامه زئوپلتیک، شماره 3، صص 83-49.
محمد جانی، اسماعیل و یزدانیان، نازنین (1393)، «تحلیل وضعیت بحران آب در کشور و الزامات مدیریت آن»، فصلنامه روند، شماره‌های 65، 66، صص 144-117.
موسوی، سید نعمت‌اله، اکبری، سید محمدرضا، سلطانی، غلامرضا، زارع مهرجردی، محلا (1388)، »آب مجازی، راهکارهای نوین در جهت مقابله با بحران آب»، همایش ملی مدیریت آب، دانشگاه اسلامی، واحد مرودشت.
مرکز پژوهش‌های مجلس (1394)، »پایه‌های آماری بهنگام‌سازی جدول داده-ستانده برای سال 1390»، شماره مسلسل 13989، تهران.
وزارت نیرو (1385)، مطالعات طرح جامع آب کشور در سال 1385.
Arabiyazdi, A., Alizadeh, A., VahabRajaee, Y. Jam, K. and Niknia, N. (2012), “Agricultural Water Footprint and Virtual Water Budget in Iran Related to the Consumption of Crop Products by Conserving Irrigation Efficiency”, Journal of Water Resource and Protection, No. 4, pp: 318-324.
Allan, J.A. (1993), “ortunately There are Substitutes for Water Otherwise our HydropoliticalFutures would be Impossible’ In: ODA. Priorities for Water Resources Allocation and Management, ODA, London, pp. 13-26.
Allan, J.A. (1994), Overall Perspectives on Countries and Regions, In Rogers, P. and Countries and Regions. In rogers, P. and Lyndon, P.(eds.) Water in Arab World: Prospectiveand Prognoses, Harvard University Press. Pp: 65-100.
Brundtland Report (1987), “Report on the World Commission on Environment and Development”, United Nations General Assembly Resolution, No.42, NewYork.
Banouei, A.A., Banouei, J., Zakeri, Z. and Momeni, M. (2015), “Using Input-Output Model to Measure National Water Footprint in Iran”, Business perspectives, Vol. 14, No. 2, pp: 75-87.
Bicknell, K.B., Ball, R.J., Cullen, R., Bigsby, H.R.)1998(, “Ewmethodology for the Ecological Footprint with an Applicationto the New Zealand Economy”, Ecological Economics, No 27,PP:149– 160.
Baumol, W.J. and Wolff, E.N. (1999), “A Key Pole for Input-Output Analysis in Policy Design”, Regional Science and Urban Economics, Vol. 24, pp: 93-113.
Chapagain, A. K. and Hoekstra, A. Y. (2008). The Global Component of Freshwater Demand and Supply: A Assessment of Virtual Water Flows between Nations as a Result of a Trade in Agriculture and Industrial Products, Water International, Vol. 33, pp: 19-32.
Chapagain A.K, A.Y., Hoekstra, A.Y.(2004),“Water Footprint of Nations”, Value of the Water, Research Report SeriesNo. 16, UNESCO-IHE, Delft. The Netherlands.
Chapagain A.K, A.Y. and Orr, S.(2004), “An Improved Water Footprint Methodology Linking Global Consumption to local Water Resources, A Case Study of Sponish Tomatoes”, Journal of Environmental Management, No. 90, pp: 1214- 1228.
Deng, X., Zhang, F., Warg, Z., Li, X. and Zhang, T. (2014), “An Extended Input-Output Table Compiled for Analysing Water Demand and Consumption at Country Level, in China”, Sustainability, Vol. 6, pp: 3301-3320.
Duarte, R. and Yang, H. (2011), “Input-Output and Water: Introduction to Special Issue”, Economic Systems Research, Vol. 34, No. 4, pp: 341-351.
Durate, R., Sanchez- choliz, J. and Bielsa, J. (2002), “Water Use in Spanish Economy: An Input-Output Approach”, Ecological Economics, No. 43, pp: 71-85.
Dietzenbacher, E. and Velázquez, E., (2007), “Virtual Water and Water Trade in Andalusia. A Study by Means of an Input-Output Model”, Regional Studies, Vol. 41, No. 2, pp:251- 262.
Eurostat, (2008), “Eurostat Manual of Supply, Use and Input-Output Tables, Luxemburg, Austria”. PP: 405-425.
Ferng, J. (2001), “Using Composition of Land Multiplier to Estimate EcologicalFootprintsAssociatedWithProduction Activity”, Ecological Economics No 37.PP: 159–172.
Gawel, E. and Kristina, B. (2011),What is Wrong With Virtual Water Trading. Helmholtz Centre for Environmental Research, Germany.
Guo, S. and Shen, G.Q. (2015), “Multiregional Input- Output Model for China For Land and Water Use”, Environmental Science and Technology, No. 49, pp: 403-416.
Guan, D. and Hubacek, K. (2007), “Assessment of Regional Trade and Virtual Water Flows in China”, Ecological Economics, No. 61, pp: 159-179.
Gilium, S. and Hubacek, K. (2001), International Trade, Material Flows and Land Use: Developing a Physical Trade Balance For the European union, International Institute for Applied Systems, Luxemburg, Austria.
Hoekstra, A.Y., and. Chapagain A. K. (2007), “Water Footprint of Nations: Water Use by People as a Function of Their Consumption Pattern”, Water Resource Management No:21(1),pp:35-48.
Hoekstra, A.Y., and. Chapagain A. K., Aldaya, M. and Mekonnen,M.M. (2011), The Water Footprint Assessment Manul: Setting the Global Standard, Earthscan , London.
Hoekstra, A.K. (2010), “Physical Input –Output Tables: Development and Future, International Input-Output Conference”, June 20-25, Sydney, Australia.
Hong, L., Dong, Z. P. and Gang, W. (2007), “Evaluating the Effects of Ecological Footprint in China”, Ecological Economics, No. 36, pp: 136-148.
Leontief, W. (1970), “Environmental Repercussion and Economic Structure: An Input-Output Approach”, Review of Economics and Statistics, Vol. 52, pp: 262-272.
Leontief, W. and Ford, D. (1972), Air Pollution and Economic Structure: Empirical Results of Input- Output Computation, in A. Brody and A. Carter (eds.) Input- Output Techniques, Proceeding of the 5 th International Conference on Input- Output Techniques, New York, pp: 9-30.
Machado, G., Schaeffer, R. and Worell, E. (2001), “Energy and Carbon Embodied in the International Trade of Brazil: An Input-Output Approach”, Ecological Economics, Vol. 34, No.3, pp: 409-424.
Miller,R.E.and Blair, P.D.(2009), “Input-Output Analysis: Foundations and Extensions”, Second Edition, Cambridge University Press.
Proops, J.L.R., In: Ciaschini, M. (Ed.),)1988(, Energy Intensities,Input–OutputAnalysis and Economic Development, pp. 201– 215.
Rees, W. E.(2012), Ecological Footprint, Conceptof Chapter in Encyclopedia of Biodiversity (2nd Ed.) published by Academic Press, an Diego.
Roudi- Fahimi, F., Creel, l., and Mark Desouza, R. (2002), Finding the Balance: Population and Water Scarcity in TheMiddle East and North Africa, Population Reference Bureau Organization, Washington, D.C.
Velazquez, E., (2006), “An Input–Output Model of Water Consumption: AnalysingIntersectoral Water Relationships in Andalusia”, Ecological Economics, 26, PP 226–240.
World Bank (2014), World Development Indicators, Washington. D.C.
Zhao, X., Chen, B. And Yang, Z. F. (2004), “National Water Footprint in an Input- Output Frame Work: A Case Study of China 2002”, Ecological Modeling, No. 22, pp: 245-253.
Zhang, Z., Yang, H. and Shi, M. (2011), “Analyses of Water Footprint of Beijing in an Interregional Input-Output Framework”, Ecological Economics, No. 70, pp: 2494-2505.
)