نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه اقتصاد انرژی، دانشکده علوم اقتصادی و اداری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
2 دانشجوی دکتری اقتصادسنجی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
چکیده
نفت خام و رانت حاصل از آن برای کشورهای نفت‌خیز میتواند همراه با مزایا و معایبی باشد. مطالعات بسیاری اثر رانت نفت را بر متغیرهای مختلفی همچون رشد اقتصادی، تورم و توسعه مالی مورد بررسی قرار دادهاند. در این میان نقش احتمالی رانت نفت بر نابرابری درآمدی در پرتوی اقتصاد زیرزمینی موضوعی بوده است که به نظر در مطالعات داخلی پیشین مورد توجه نویسندگان قرار نگرفته است. بدین منظور در پژوهش حاضر ابتدا اندازه نسبی اقتصاد زیرزمینی با استفاده از روش شاخص چندگانه-علل چندگانه محاسبه شد که حاکی از میانگین ۸/۱۶ درصدی در اقتصاد ایران است. سپس با استفاده از رهیافت خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی غیرخطی، اثر رانت نفت بر نابرابری درآمد با توجه به اقتصاد زیرزمینی در بازه زمانی ۱۳۵۷ تا ۱۴۰۱ بررسی و آزمون شد. نتایج برآوردها در بلندمدت نشان میدهد که نخست شوک‌های مثبت در رانت نفت با اثری مطلوب (منفی) و شوک‌های منفی در رانت نفت با اثری نامطلوب (مثبت) بر نابرابری درآمدی همراه است. دوم، اقتصاد زیرزمینی همچون شمشیر دولبه عمل می‌نماید. بدین توضیح که افزایش اندازه نسبی اقتصاد زیرزمینی این قابلیت را دارد که اثرگذاری مطلوب (منفی) شوک‌های مثبت رانت نفت بر نابرابری درآمد را نامطلوب و اثرگذاری نامطلوب (مثبت) شوک‌های منفی رانت نفت بر نابرابری درآمد را مطلوب می‌نماید. درآمد سرانه حقیقی به‌صورت U شکل معکوس و بیکاری به‌نحو مثبت بر نابرابری درآمدی اثرگذار است.
کلیدواژه‌ها
باقری گرمارودی، احمدرضا (۱۳۷۷). اقتصاد زیرزمینی، تخمین و آثار آن بر کسری بودجه و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی طی سال‌های (۱۳۵۰-۱۳۷۴)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
بختیاری، صادق و صمد‌پور، نرگس. (1390). برآوردی از هزینه رفاهی تورم در اقتصاد ایران. دوفصلنامۀ علمی مطالعات و سیاست‌های اقتصادی، 0(19)، 3-16.
جرجرزاده، علیرضا، و اقبالی، علیرضا. (1384). بررسی اثر درآمدهای نفتی بر توزیع درآمد در ایران. رفاه اجتماعی، 4(17 (فقر و نابرابری در ایران))، 204-221.
خلعتبری، فیروزه (۱۳۶۹). اقتصاد زیرزمینی، مجله رونق، شماره۱ و ۲، ۵-۱۱ و ۱-۱۸.
رحمانی، تیمور، و گلستانی، ماندانا. (1388). تحلیلی از نفرین منابع نفتی و رانت جویی بر توزیع درآمد در کشورهای منتخب نفت خیز. تحقیقات اقتصادی، 44(89)، 57-86.
سامتی، مرتضی، خانزادی، آزاد، و یزدانی، مهدی. (1388). اثرات درآمدهای نفتی و تزریق آن به اقتصاد بر توزیع درآمد: مطالعه موردی کشور ایران. اقتصاد مقداری (بررسیهای اقتصادی)، 6(4 (پیاپی 23))، 51-72.
شکیبائی، علیرضا و رئیس پور، علی. (1386). بررسی روند تحولات اقتصاد سایه‌ای در ایران: رویکرد DYMIMIC. پژوهشهای اقتصادی (رشد و توسعه پایدار). ۷ (۳)، 17-36.
صاحب هنر، حامد، و ندری، کامران. (1392). تحلیل اقتصادی اثر افزایش درآمدهای نفتی بر توزیع درآمد با رویکرد BVAR: مطالعه موردی ایران. اقتصاد انرژی ایران (اقتصاد محیط زیست و انرژی)، 2(9)، 115-149.
طاهرفر، کوروش (۱۳۷۶). نقش فعالیت‌های زیرزمینی در ایران با تأکید بر انگیزه فرار مالیاتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
عرب‌مازار یزدی، علی (۱۳۸۰). اقتصاد سیاه در ایران: اندازه، علل و آثار آن در سه دهه اخیر، مجله برنامه و بودجه، شماره ۶۲ و ۶۳، ۶۰-۳.
معاونت بررسیهای راهبردی نهاد ریاست جمهوری (1376). اقتصاد زیرزمینی در جمهوری اسلامی ایران، بولتن اقتصادی، دوره ۵، شماره ۳.
Abbasinejad, H., & Gudarzi Farahani, Y. (2014). Estimating the Degree of Integration in CPI with ARFIMA-FIGARCH Model: Case study of Iran. Economics Research, 14(52), 26-1. [In Persian]
Ahmadi Shadmehri, M., Ghaed, E., & Moradi, M. (2019). The Influencing Factors of Income Inequality in Iran with Emphasis on the Role of Migration and Urbanization. Iranian Population Studies, 5(1), 127-147. [In Persian]
Ahmadi, A. , Jabalameli, F. and Abdoli, G. (2024). The Analysis of Government Size Impact on the Underground Economy in Iran: Emphasizing the Role of Government Budget Imbalance. Journal of Economic Research (Tahghighat- E- Eghtesadi), 59(2), 327-361. doi: 10.22059/jte.2024.376756.1008910 [In Persian]
Alesina, A., & Glaeser, E. L. (2004). Fighting poverty in the US and Europe: A world of difference. Oxford University Press, USA.
Armanmehr, M., & Farahmandmanesh, A. (2018). Investigating the Effect of Inflation on Income Inequality of Urban Households in Iran Using the Atkinson Approach. Journal of economics and regional development, 25(16), 127-152. [In Persian]
Asadollahzadeh Bali, M. (2008). The impacts of taxes on inequality and income distribution in Iran. Journal of tax research, 16(1). [In Persian]
Asgari H, Moridian A. (2023). Investigating the Role of Human Capital and Shadow Economy in the Impact of Natural Resource Rent on Income Inequality with Regime Change. JPBUD. 28(4), 75-110. doi:10.61186/jpbud.28.4.75 [In Persian]
Auty, R. M. (1994). Industrial policy reform in six large newly industrializing countries: The resource curse thesis. World development, 22(1), 11-26.
Auty, R. M. (2001). The political economy of resource-driven growth. European economic review, 45(4-6), 839-846.
Auty, R., & Warhurst, A. (1993). Sustainable development in mineral exporting economies. Resources Policy, 19(1), 14-29.
Avom, D., Ntsame Ovono, N., & Ongo Nkoa, E. (2022). Revisiting the effects of natural resources on income inequality in Sub-Saharan Africa. International Journal of Development Issues, 21(3), 389-412.
Bakhtiari, S. and Samad Poor, N. (2011). Estimating the Welfare Cost of Inflation in the Iranian Economy. The Journal of Economic Studies and Policies, 0(19), 3-16. doi: 10.22096/esp.2011.26184 [In Persian]
Barbosa, E., Pereira, S., & Brandão, E. (2013). The shadow economy in Portugal: An analysis using the MIMIC model. School of Economics and Management Working Papers, 1-46.
Borzadaran, H. M., Behname, M., & Mostafavi, S. M. (2013). Natural Resources, Openness and Income Inequality in Iran. Romanian Economic Journal, 16(49).
Carmignani, F. (2013). Development outcomes, resource abundance, and the transmission through inequality. Resource and Energy Economics, 35(3), 412-428.
Corden, W. M., & Neary, J. P. (1982). Booming sector and de-industrialisation in a small open economy. The economic journal, 92(368), 825-848.
Davis, G. A. (2020). Large-sample evidence of income inequality in resource-rich nations. Mineral Economics, 33(1), 193-216.
Diallo, O. (2007). Poverty and real exchange rate: Evidence from panel data. Journal of African Development, 9(1), 67-104. https://doi.org/10.5325/jafrideve.9.1.0067
Dizaji, S. F. (2016). Oil rents, political institutions, and income inequality in Iran. Economic Welfare and Inequality in Iran: Developments since the Revolution, 85-109.
Elijah, O. A., & Uffort, L. (2007). Comparative analysis of the relationship between poverty and underground economy in the highly developed, transition and developing countries.
Engerman, S. L., & Sokoloff, K. L. (2002). Factor endowments, inequality, and paths of development among new world economics.
Farzanegan, M. R., & Krieger, T. (2017). The response of income inequality to positive oil rents shocks in Iran: Implications for the post-sanction period (No. 2017-04). Diskussionsbeiträge.
Feyzi Yengjeh, S., Hekmati Farid, S., & Yahyavi Miyavagi, S. (2017). Impact of Oil Resource Rent on Good Governance Indicators of the Oil Exporting Countries. Iranian Journal of Economic Research, 22(71), 189-218. doi: 10.22054/ijer.2017.8283 [In Persian]
Frey, B. S., & Weck, H. (1983). Bureaucracy and the shadow economy: a macro-approach. In Anatomy of Government Deficiencies: Proceedings of a Conference held at Diessen, Germany July 22–25, 1980 (pp. 89-109). Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg.
Gourdon, J., Maystre, N., & De Melo, J. (2008). Openness, inequality and poverty: Endowments matter. Journal of International Trade and Economic Development, 17(3), 343-378.
Gylfason, T., & Zoega, G. (2002). Natural Resources and Economic Growth: The Role of Investment. Central Bank of Chile (No. 142). Working Paper.
Husaini, D. H., Mansor, S. A., & Lean, H. H. (2024). Income inequality, natural resources dependence and renewable energy. Resources Policy, 89, 104480.
Jorjorzade, A., & Eghbali, A. (2005). An Investigation about the effect of oil income on income distribution in Iran. Social Welfare Quarterly, 5(17), 207-226. [In Persian]
Khodabakhshi, A., & Khazaei, G. (2022). Investigating The Impact of Oil Revenues on Income Distribution in OPEC and Non-OPEC Member Countries, Using the GMM Method. Economic Policies and Research, 1(3), 31-53. doi: https://doi.org/10.34785/J025.2022.021 [In Persian]
Kim, D. H., & Lin, S. C. (2018). Oil abundance and income inequality. Environmental and Resource Economics, 71, 825-848.
Kim, D. H., Chen, T. C., & Lin, S. C. (2020). Does oil drive income inequality? New panel evidence. Structural Change and Economic Dynamics, 55, 137-152.
Komijani, A., Mohammadzadeh, F. (2014). The Effect of Inflation on Income Distribution and Performance of Compensation Policies. qjerp; 22 (69), 5-24
URL: http://qjerp.ir/article-1-127-fa.html [In Persian]
URL: http://qjerp.ir/article-1-127-fa.html [In Persian]
Mallaye, D., Timba, G. T., & Yogo, U. T. (2015). Oil rent and income inequality in developing economies: Are they friends or foes?.
Mon, Y. Y., & Kakinaka, M. (2020). Regional trade agreements and income inequality: Are there any differences between bilateral and plurilateral agreements?. Economic Analysis and Policy, 67, 136-153.
Moradi, M. A. (2009). Oil resource abundance, economic growth and income distribution in Iran. In the Proceedings of International Conference on Policy Modeling, Ottawa, Canada.
Nasrollahi, Z., & Hosseini, A. (2017). Investigating the Relationship between Financial Development and Underground Economy in Iran. The Economic Research, 17(2), 1-24. [In Persian]
Ndikumana, L., & Boyce, J. K. (2012). Rich presidents of poor nations: Capital flight from resource-rich countries in Africa. ACAS Bulletin, 87, 2-7.
Parcero, O. J., & Papyrakis, E. (2016). Income inequality and the oil resource curse. Resource and Energy Economics, 45, 159-177.
Pedauga, L. E., Pedauga, L. D., & Delgado-Márquez, B. L. (2017). Relationships between corruption, political orientation, and income inequality: evidence from Latin America. Applied Economics, 49(17), 1689-1705.
Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of applied econometrics, 16(3), 289-326.
Rahmani, T., & Golestani, M. (2010). Resource curse, rent-seeking, and income inequality in oil rich countries. Journal of Economic Research (Tahghighat-E-Eghtesadi), 44(4). [In Persian]
Ross, M. L. (2007). How mineral-rich states can reduce inequality. Escaping the resource curse, 23775, 237-55.
Sachs, J. D., & Warner, A. M. (1999). The big push, natural resource booms and growth. Journal of development economics, 59(1), 43-76.
Sadeghi Amroabadi, B. (2022). Analyzing the Asymmetric Cumulative Effects of Rentier State on Income Inequality in Mena Countrie. Quarterly Journal of Applied Theories of Economics, 9(3), 113-146. doi: 10.22034/ecoj.2022.42390.2748 [In Persian]
Sahebhonar, H. and Nadri, K. (2013). The Economic Analysis of the Oil Revenues Increase Impact on Income Distribution with a BVAR Approach: Case Study of Iran. Iranian Energy Economics, 3(9), 115-149. [In Persian]
Sameti, M., Khanzadi, A., & Yazdani, M. (2009). The Effect of Oil Revenues and Monetary Policies on Income Distribution: A Case Study of Iran. Quarterly Journal of Quantitative Economics, 6(23), 51-72. doi: 10.22055/jqe.2009.10686 [In Persian]
Sameti, M.A. &Sameti, M.O. & Dalaeemillan, A. (2009). Underground Economy in Iran. International Economics Studies of Iran, 35 (2), 89-114. [In Persian]
Sawadogo, R., & Ouoba, Y. (2024). Do natural resources rents reduce income inequality? A finite mixture of regressions approach. Resources Policy, 91, 104870. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2024.104870
Schneider, F., Raczkowski, K., & Mróz, B. (2015). Shadow economy and tax evasion in the EU. Journal of Money Laundering Control, 18(1), 34-51.
Scognamillo, A., Mele, G., & Sensini, L. (2016). Nonrenewable resources, income inequality and per capita gdp: an empirical analysis. World Bank Policy Research Working Paper, (7831).
Shahabadi, A., Amiri, B., & Sarigol, S. (2016). Institutions and Income Equality (Case Study: Selected Non-Aligned Movement Countries). Economics Research, 16(61), 155-179. doi: 10.22054/joer.2016.5292 [In Persian]
Shakibaei, Alireza; Raeispour, Ali. (2007), The Evolution of Shadow Economy in Iran A DYMIMIC Approach.The Economic Reserch, 7 (3), pp.17-36 [In Persian]
Shin, Y., Yu, B., & Greenwood-Nimmo, M. (2014). Modelling asymmetric cointegration and dynamic multipliers in a nonlinear ARDL framework. Festschrift in honor of Peter Schmidt: Econometric methods and applications, 281-314.
Stiglitz, J. E. (2015). The origins of inequality, and policies to contain it. National tax journal, 68(2), 425-448.
Tadadjeu, S., Njangang, H., Asongu, S., & Nounamo, Y. (2023). Natural resources and wealth inequality: a cross-country analysis. Journal of Economic and Administrative Sciences, 39(3), 596-608. https://doi.org/10.1108/JEAS-05-2021-0099
Terasawa, K. L., & Gates, W. R. (1998). Relationships between government size and economic growth: Japan's government reforms and evidence from OECD. International public management journal, 1(2), 195-223.
Torvik, R. (2002). Natural resources, rent seeking and welfare. Journal of Development Economics, 67(2), 455-470.
Trebicka, B. (2014). MIMIC model: A tool to estimate the shadow economy. Academic Journal of Interdisciplinary Studies, 3(6), 295-300.
Van Widjnbergen, S. (1984). The" Dutch Disease. A Disease After All in The Economic Journal, 194, 41-55.
Wiseman, T. (2013). US shadow economies: a state-level study. Constitutional Political Economy, 24, 310-335.
Zaroki, S., Yousefi barfurushi, A., & Mehri karnami, Y. (2020). The Effect of Black Market Premium and Asymmetric Inflation and Unemployment on Income Inequality in Iran. Quarterly Journal of Applied Theories of Economics, 7(1), 117-148. doi: 10.22034/ecoj.2020.9423 [In Persian]
Zaroki, S., Yousefi Barfurushi, A., Yousefzadeh Roshan, Z., & Ahmadi, A. (2023). Analysis of the Effect of Oil Rent on Economic Well-being in Iran with an Emphasis on the Underground Economy. Journal of Economic Research (Tahghighat- E- Eghtesadi), 58(3), 395-431. doi: 10.22059/jte.2023.356519.1008801 [In Persian]
)