نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، دانشکده مدیریت دولتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 دکتری جامعه‌شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
3 پژوهشگاه نیرو، تهران، ایران
چکیده
مصرف برق خانگی یکی از مهم‌ترین بخش‌های مصرف و از جمله چالش‌های مهم در رفع ناترازی انرژی در کشور است. هدف این پژوهش، شناخت رفتار مصرفی شهروندان جهت بهبود سیاست‌گذاری رفتاری در این حوزه می‌باشد. در این راستا به بررسی نقش پایگاه اقتصادی خانوار در رفتارهای مصرفی بخش‌های مختلف همچون نظافت، روشنایی و... پرداخته شده است. در این پژوهش از استراتژی پیمایش استفاده شده است. داده‌ها، از طریق توزیع پرسشنامه آنلاین در سراسر کشور به تعداد 1081 نمونه جمع‌آوری شده است. نتایج نشان داده است که بهترین رفتارها به ترتیب در بخش‌های روشنایی، نظافت و سپس سرمایش است و در بین سه پایگاه اقتصادی مختلف، خانوارهای پایگاه بالا در بخش سرمایش، مصرف بیشتری داشته‌اند. خانوارهای پایگاه اقتصادی (درآمد خانوار، ویژگی‌های منزل و امکانات برقی منزل) پایین، کمترین مصرف برق در بخش نظافت را به خود اختصاص داده‌اند. از میان رفتارهای مصرف، روشنایی بهترین بخش مصرفی خانوارهای پایگاه متوسط می‌باشد. خانوارهای پایگاه اقتصادی بالا بیشترین مصرف را به ترتیب در بخش سرمایش، نظافت و روشنایی داشته و کمترین توجه به ساعات اوج را داشته‌اند. ازآنجایی‌که خانوارهای پایگاه اقتصادی بالاتر با وجود توانایی در اختیار داشتن وسایل با‌کیفیت‌تر، مصرف بالاتری را دارند لذا جهت سیاست‌گذاری رفتاری لازم است انتخاب جامعه هدف برخلاف برخی از طرح‌های فعلی، متوجه این اقشار باشد و تصمیمات مقتضی جهت کاهش مصرف از جمله راه‌حل‌های غیرقیمتی، کمپین‌ها و... برای این گروه اتخاذ شود.
کلیدواژه‌ها
اباذری، یوسف و چاوشیان، حسن. (1381).از طبقه اجتماعی تا سبک زندگی (رویکردهای نوین در تحلیل جامعه‌شناختی هویت اجتماعی). نشریه نامه علوم اجتماعی، 20، 27-3.
احمدی، حامد و بهبودی، محمدرضا. (1402).شناسایی اثرات (نامطلوب) اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در ایران: رهیافت فراترکیب. پژوهش‌های اقتصادی ایران، 28(94)، 280-225.
اسدی، محمدباقر، صادقی سقدل، حسین، سحابی، بهرام و ناصری، علیرضا. (1397).برآورد هزینه‌های آسیب‌های سلامتی ناشی از تولید برق در ایران. پژوهشنامه اقتصادی، 18 (70)، 52-23.
بوردیو، پی یر. (1380). نظریه کنش (دلایل عملی و انتخاب عقلانی)، ترجمه مرتضی مردی‌ها، تهران: انتشارات نقش و نگار.
حاجی‌میرزایی، سید محمد علی، بهروزی فر، مرتضی، بهادری، شیرکوه و ملک‌حسینی، افسانه. (1403).ارزیابی سیاست‌های مصوب در حوزه انرژی و ارائه سیاست‌های پیشنهادی برای بهبود حکمرانی انرژی در ایران. فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، 80، 305-269.
رحیمی، افسانه، مروت، حبیب و فریدزاد، علی. (1395).بررسی نقش نگرش‌ها و عقاید بر مصرف انرژی الکتریکی خانوارها در ایران. اقتصاد انرژی ایران،6(21)، 162-129.
رحیمی، صالح، امیدی‌نصیر‌محله، احسان و بختیاری، علی. (1400).الگوی تعرفه‌گذاری برق، رویکردی عادلانه و اقتصادی (بررسی نظام تعرفه‌گذاری برق خانگی در جهان و ارائه الگوی بهینه برای ایران)»، اندیشکده اقتصاد مقاومتی.
زارع‌شاه‌آبادی، اکبر، حاجی زاده، مسعود و لطفعلیانی، علی‌محمد. (1392).بررسی تأثیر عوامل اجتماعی-فرهنگی بر الگوی مصرف انرژی در خانوارهای شهر یزد. پژوهش‌های برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری انرژی، 3، 50-17.
شریفی، علیمراد، صادقی‌شاهدانی، مهدی و عابدین، قاسمی. (1387).اثرات تورمی ناشی از حذف یارانه حامل‌های انرژی»، پژوهشنامه اقتصادی، 8 (31)، 119-91.
صالحی، صادق، خوش فر، غلامرضا و اکبرزاده، بهرام. (1392).بررسی نقش عوامل نوین فرهنگی در اصلاح الگوی مصرف برق. طرح پژوهشی شرکت توزیع نیروی برق استان مازندران.
عبداله‌پور، جمال، سبحانی، بهمن، کرمانی، علیرضا و ذوالقدرشجاعی، علی. (1400).مطالعه، شناسایی و تدوین سیاست‌ها، برنامه‌ها و راهکارهای کاربست علوم اجتماعی در حکمرانی و مدیریت صنعت برق و انرژی ایران. وزارت نیرو. پژوهشگاه نیرو.
فصیحی هرندی، فریبا و صادقی، مهدی. (1383). بررسی عملکرد ابزارهای مدیریت مصرف انرژی الکتریکی در ایران، انرژی ایران، 8(19)، 54-31.
فاطمی خصال، مجید، میرزایی، حسین، صالحی، صادق و اکبری، حسین. (1401). بررسی فرهنگ انرژی خانگی در بین بهره‌برداران واحدهای مسکونی، جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، سال 11، 201-175.
فرمیتی، فاطمه، مقصودی، سوده و دانشوری‌نسب، عبدالحسین. (1401). تبیین جامعه‌شناختی الگوی مصرف برق شهروندان شهر کرمان، برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 14(53)، 161-192.
کلاهی، محمدرضا، فاضلی، محمد، صالح‌آبادی، ابراهیم، رهبری، زهره، مهدوی‌ظفرقندی، مهدی، انواری، زهره، کریمی، زینب، اله‌دادی، سعیده، نوروزی‌نژاد، الهام، درویش، مریم و محمدی، مریم. (1385).ارزیابی مقایسه‌ای میزان تأثیر مکانیسم‌های مختلف اطلاع‌رسانی دربارۀ مصرف انرژی الکتریکی بر مقدار مصرف مصرف‌کنندگان خانگی. پژوهشگاه نیرو، وزارت نیرو.
کیقبادی، مریم، ذوالفقار‌زاده کرمانی، محمدمهدی و حیدری، غلامرضا. (1402).حکمرانی رفتار مصرف انرژی برق در ایران: از شکاف در سیاست‌های فنی و رفتاری تا ادراک سیاست‌گذار از مسئله». پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی، ۱۳ (۱)، ۱۲۹-۱۵۴.
محمود‌مولائی‌کرمانی، بتول، میرزایی، حسین، کلاهی، مهدی و کرمانی، مهدی. (1400)، «فرهنگ‌های مصرف انرژی (مورد مطالعه خانوارهای مشهدی)»، علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 4، 40-21.
مرکز آمار ایران (1401). چکیده نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار شهری و روستایی. https://amar.org.ir/statistical-information/statid/28171
مرکز پژوهش‌های مجلس. (1397).ارزیابی ابعاد بحران تأمین برق تابستان و راهکارهای مقابله با آن».
منظور، داود و سید‌حسین‌زاده یزدی، سعید. (1398).بازنگری در سیاست‌های مدیریت مصرف برق از منظر اقتصاد رفتاری»، نشریه علمی (فصلنامه) پژوهش‌های سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی انرژی، 17، 263-219.
میرعمادی، سید ایمان، سبوحی، یدالله و خواجه پور، حسین. (1397). توسعه چارچوبی به هم پیوسته و جامع جهت تحلیل و بهبود نظام نوآوری انرژی و محیط‌زیست، مدیریت بهبود، 12(4)، 143-7.
ودادی کلانتر، سعید و سیف‌الدین، امیرعلی. (1401).سیاست پژوهی بحران خاموشی: مدل تصادفی عامل پایه مصرف برق در شهر تهران. انرژی ایران، 25(4)، 55-80..
یزدان‌پناه‌فرد، سعیده، حیدری، ابراهیم و قربان‌پور، احمد. (1399).شناخت و تحلیل مؤلفه‌های فرهنگی، اجتماعی و فنی بهینه‌سازی مصرف انرژی برق در بخش مسکونی (مورد مطالعه: حوزه‌ی تحت پوشش شرکت برق منطقه‌ای فارس). نظریه‌های کاربردی اقتصاد، 4، 116-85.
Abazari, Y., & Chavoshian, H. (2002). From social class to lifestyle, new approaches in the sociological analysis of social identity. Journal of Social Science Letter, 20 (445), 3-27. [In Persian]
AbdollahPour, j., Sobhani, B., Kermani, A & ZolghadrSojaei, A. (2022). Studying, identifying and making policies, programs and strategies for the using of social sciences in the governance and management of the electricity and energy industry, Ministry of Energy. Niro Research Institute. DOI: 10.30503/nripress.2020.150 [In Persian]
Ahmadi, H., & Behboudi, M. R. (2023). Identifying the Adverse Impacts of Implementing the Targeted Subsidies Policy in Iran: Meta-Synthesis Approach. Iranian Journal of Economic Research, 28(94), 225-280. doi: 10.22054/ijer.2023.68199.1109 [In Persian]
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behaviour and Human Decision Processes, 50, 179-211. https://doi.org/10.1016/0749-5978(91)90020-T
Ajzen, I., & Fishbein M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Prentice-Hall.
Asadi, M., sadeghi soghdel, H., Sahabi, B., & naseri, A. (2018). Estimation of Health Costs of Electricity Production in Iran. Economics Research, 18(70), 23-52. doi: 10.22054/joer.2018.9559 [In Persian]
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: a social cognitive theory. Pearson Schweiz Ag.
Bourdieu, P. (2000). Practical Reason: On the Theory of Action. translated by Morteza Mardiha, Tehran: Naqsh and Negar Publications.
Comean, L, A., Parkins, J, R., Stedman, R, C., & Beckley, T, M. (2015). Citizen Perspectives on Energy Issues in Canada: A National Survey of Energy Literacy and Energy citizenship. https://ideas.repec.org/p/ags/ualbpr/211095.html
Doi: 10.22034/ecoj.2021.12287 [In Persian]
Elster J. (1989). Social norms and economic theory, Journal of Economic of Perspective, 3(4), 99–117. https://www.jstor.org/stable/1942912
Farmitani, F., Maghsoodi, S., & Daneshvarinasab, A. (2022). Sociological explanation of the pattern of electricity consumption of the citizens of Kerman. Social Development & Welfare Planning, 13(53), 161-192. doi: 10.22054/qjsd.2022.57521.2090 [In Persian]
FasihiHarandi, F., & Sadeghi, M. (2013). Investigating the performance of electrical energy consumption management tools in Iran. Iranian Journal of Energy, 8 (4), 31-54. URL: http://necjournals.ir/article-۱-۱۳۱-fa.html [In Persian]
FatemiKhesal, M., Mirzaei, H., Salehi, S., & Akbari. H. (2023). Investigating the culture of houshold energy among the users of residential units, Economic and developmental, 11, 175-201. DOI:10.22034/jeds 2023.53868.1688 [In Persian]
Giddens, A. (1984). The constitution of Society, London, poliry.
HajiRezaei, S, M., BehrouziFar, M., Bahadori, Sh & malekHosseini, A. (2024). Evaluating approved policies in the field of energy and presenting proposed policies to improve energy governance in Iran. Quarterly Energy Economics Review, 20 (80), 269-305
URL: http://iiesj.ir/article-1-1617-fa.html [In Persian]
URL: http://iiesj.ir/article-1-1617-fa.html [In Persian]
Hu, SH., Yan, D., Guo, S., Cuiy., & Dong, B. (2017). A survey on energy consumption and energy usage behavior of households and residential building urban China. Energy and Building. https://www.researchgate.net/publication/315986735
Intertek Testing & Certification Ltd Davy Avenue (2012). Household Electricity Survey A study of domestic electrical product usage. https://energypedia.info/wiki/Publication_-_Household_Electricity_Survey:_A_Study_of_Domestic_Electrical_Product_Usage
Jillian, C. S., Kresling, J., Webb, D., Soutar, N, G., Mazzarol, T. (2013), "Energy saving behaviours: Development of a practice-based model", Energy Policy, V.61, pp.371-381.
Keyghobadi, M., zolfagharZadehKermani, M., & heidari, G. (2023). Governance of electricity consumption behavior in Iran: from gaps in technical and behavioral policies to policy makers understanding. Organizational Resource Management Research, 13 (1) :129-154
URL: http://ormr.modares.ac.ir/article-28-65431-fa.html [In Persian]
URL: http://ormr.modares.ac.ir/article-28-65431-fa.html [In Persian]
Kolahy, M. R. F. M., Salehabadi, E., Rahbari, Z., MahdaviZafarghandi, M., Anvari, Z., Karimi, Z., Elaheh Dadi, S., NorouziNejad, E., Darvish, M., & Mohammadi, M. (2006), Comparative evaluation of the impact of various formation mechanisms on electricity consumption on the consumption of household consumers. Niroo Research Institute, Ministry of energy. [In Persian]
Mahmoud Molaei Kermani, B., Mirzaei, H., Kolahi, M., & Kermani, M. (2021). Different cultures of energy consumption (Case study of Mashhad households). Sociology of Culture and Art, 3(4), 40-21. doi: https://doi.org/10.34785/J016.2022.002 [In Persian]
Manzoor, D., & HoseinzadehYazdi, S. S. (2019), Evaluation of electricity demand management policies: behavioral economics approach, Quarterly Journal of Energy Policy and Planning Research, 17, 219-263. URL: http://epprjournal.ir/article-1-787-en.html [In Persian]
Meier. P., Tuntivate, V., Barnes, D. F., Bogach, S. V., & Farchy, D. (2010). Peru: National Survey of Rural Household Energy, the International Bank for Reconstruction and Development THE WORLD BANK GROUP 1818 street, N.W. Washington, D.C. 20433, U.S.A. https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/454101468332428708/peru-national-survey-of-rural-household-energy-use
Miremadi, S. I., Saboohi, Y., & Khajehpour, H. (2019). Development of a comprehensive framework to analyse systems of energy and environmental innovation. Journal of Improvement Management, 12(4), 70-95. [In Persian] https://www.behboodmodiriat.ir/article_86879.html?lang=fa
Pablo-Romero, M.D.P., Pozo-Barajas, R., & Yiguez, R. (2017). Global changes in residential energy. Energy Policy, 101, 342–352, https://doi.org/10.1016/j.enpol.2016.10.032.
Parliament Research Center. (2017). Evaluation of the dimensions of the summer electricity supply crisis and solutions to deal with it. https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1064293 [In Persian]
Perugini, M., & Bagozzi, R.P. (2001). The role of desires and anticipated emotions in goal directed behaviors: broadening and deepening the theory of planned behavior. British Journal of Social Psychology, 40(1), 79–98. DOI: 10.1348/014466601164704
Rahimi, A., Morovat, H., & Fridzad, A. (2016), The role of attitudes and beliefs on the electrical energy consumption of households in Iran. Journal of Iranian Energy Economics, No. 21, 129-162. https://doi.org/10.22054/jiee.2017.7975 [In Persian]
Rahimi, S., Omid Nasir, E., & Bakhtiari, A. (2021). Electricity tariff model, a fair and economic approach (examining the household electricity tariff system in the world and providing an optimal model for Iran), Resistance Economy Think Tank. [In Persian]
Rodriguez-Oreggia, E., & Yepez-Garcia, A. R. (2014). Income and Energy Consumption in Mexican Households. the World Bank Latin America and the Caribbean Region Energy Unit. https://documents.worldbank.org/en/publication/documents reports/documentdetail/577021468299356364/income-and-energy-consumption-in-mexican-households
Sahakian, M., Rau, H., Grelis, E., Godin, L., Wallenborn, G,, Backhaus, J., Frriis, F., Genus, A., Goggins, G., Healips, E,, Heiskanen, E., Iskandarova, M,, Louise, C., Laakso, S., Musch, A., Scholl, C., Vadovics, E., Vadovics, K., Vasseur, V., Fahy, F.(2021). Challenging social norms to recraft practices: A Living Lab approach to reducing household energy use in eight European countries, Energy Research & Social Science, 72, 1-12.
Salehi, S., Khoshfar, G., & Akbarzadeh, B. (2012). Investigation of the role of modern cultural factors in modifying the pattern of electricity consumption. research project of Mazandaran Province Electricity Distribution Company. [In Persian]
Šćepanović, S., warnier, M., Nurminen, J. K. (2020). The role of context in residential energy interventions: A meta review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 119, 1-22. https://doi.org/10.1016/j.rser.2016.11.044
Schwartz, SH. (1977). Normative influences on Altruism. Advances in Experimental Social Psychology, 10, 221-279. https://doi.org/10.1016/S0065-2601(08)60358-5
Sharifi, A., Sadeghi Shahdani, M., & Ghasemi, A. (2008). The Assessment of Inflationary Impacts of Energy Carriers Subsidy Phase-out in Iran. Economics Research, 8(31), 91-119. https://joer.atu.ac.ir/article_3022.html?lang=en [In Persian]
Siebert, L. C., Sbicca, A., Aoki, A. R., & Lambert-Torres, G. (2017). A Behavioral Economics Approach to Residential Electricity Consumption. energies, 10, 768. Doi:10.3390/en10060768
Statistical Centre of Iran (2022). Summary of the results of household expenditure and income statistics Urban and rural. https://amar.org.ir/statistical-information/statid/28171
Stephenson, J., Bartonb, B., Carringtona, G., Doeringa, A., Forda, A., et al. (2015). The energy cultures framework: Exploring the role of norms, practices and material culture in shaping energy behavior in New Zealand. Energy Research & Social Science, 7, 117–123. https://doi.org/10.1016/j.erss.2015.03.005
Stern, P. C., Dietz, T., Abel, T., Guagnano, G. A., and Kalof, A. (1999). A value-belief-norm theory of support for social movements: The case of environmentalism. Human Ecology Review, 6(2), 81-97. https://cedar.wwu.edu/hcop_facpubs/1/
Thaler, R. H., Cass, R. Sunstein (2008). Nudge: Improving Decisions about Health, Wealth, and Happiness. Yale University Press.
URL: http://necjournals.ir/article-1-1837-fa.html [In Persian]
Vasseur, V., Marique, A. F., Udalov, V. (2019). A Conceptual Framework to Understand Households’ Energy Consumption. energies, 12, 4250. Doi:10.3390/en12224250
VedadiKalantar S, Saifoddin, A. (2023). Blackout Crisis Policy Research: Agent base Stochastic modeling of electricity consumption in Tehran. Iranian Journal Energy, 25 (4) ,55-80
Yadollahi, M., & Paim, L. (2010). Measurement of family economic status. Journal of American Science, 6 (11), 756-760.
Yazdanpenahfard, S., Heidari, E., & Ghorbanpour, A. (2021). Identifying and analyzing the cultural, social and technical components of optimizing electricity consumption in the residential sector (Case Study: Area Covered by Fars Regional Electricity Company). Quarterly Journal of Applied Theories of Economics, No. 4, 85-116.
Zabaloy, F. M., Recalde, Y. M., Guzowski, C. (2019). Are energy efficiency policies for household context dependent? A comparative study of Brazil, Chile, Colombia and Uruguay. Energy Research & Social Science, 52, 41-54. https://doi.org/10.1016/j.erss.2019.01.015.
Zare, SH. A., Hajizade, M., & Lotfolyani, A. (2013), Socio-Cultural factors affecting energy consumpti on patterns of households in Yazd. Quarterly Journal of Energy Policy and Planning Research. Journal of Energy Planning and Policy Research, No. 3, 17-50. URL: http://epprjournal.ir/article-1-42-en.html [In Persian]
Zhou, K., Yang, S. 2016. Understanding household energy consumption behavior: The contribution of energy big data analytics. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 56, 810-819. https://doi.org/10.1016/j.rser.2015.12.001
)