نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رشته علوم اقتصادی، دانشگاه اصفهان، ایران
2 استاد، گروه اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 دانشیار، گروه اقتصاد، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
توجه به نقش کلیدی درآمدهای مالیاتی به‌عنوان مهمترین منبع تأمین مالی دولت‌ها، ضرورت دریافت مالیات از ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی و اهمیت برآورد تلاش مالیاتی به روشی دقیق و بدون اریب را آشکار می‌سازد. در پژوهش حاضر، با در نظر گرفتن تلاش مالیاتی به‌عنوان متغیر غیرقابل مشاهده در تابع درآمد مالیاتی و ایجاد یک مدل فضا-حالت با به‌کارگیری الگوریتم فیلتر کالمن، به برآورد تلاش مالیاتی در ایران با در نظر گرفتن شش متغیر و طی دوره زمانی1970 تا 2021 مبادرت شد. نتایج تخمین‌ها حاکی از آن بود که درآمد سرانه و سهم بخش کشاورزی به ترتیب دارای اثر مثبت و منفی بر نسبت درآمد مالیاتی هستند. سایر متغیرها دارای کشش منفی بودند. با توجه به ضرایب توان دوم مثبت دو متغیر درجه پولی‌شدن و بازبودن اقتصاد، اثر این متغیرها بر نسبت مالیاتی در سطوح اولیه منفی است اما با عبور از نقطه مینیمم، تغییر علامت داده و مثبت خواهد شد. این روند برای دو متغیر سهم بخش صنعت و خدمات، به دلیل منفی بودن ضرایب توان دوم آ‌ن‌ها، متفاوت است. اثر این متغیرها بر نسبت مالیاتی، پیش از رسیدن به نقطه بیشینه مثبت بوده و پس از عبور از مقدار ماکزیمم منفی می‌گردد. تلاش مالیاتی نیز در ایران طی سال‌های مورد بررسی پژوهش بیش از 25/0 نبوده است که نشان‌دهنده شکاف زیاد میان درآمد مالیاتی بالفعل و ظرفیت مالیاتی بالقوه در ایران است.
کلیدواژه‌ها
آماده، حمید. مهرگان، نادر. حقانی، محمود و حداد، میثم. (1392). برآورد تابع تقاضای نفت گاز در بخش کشاورزی ایران با رویکرد سری زمانی ساختاری. پژوهشنامه اقتصادی، 13(51)، 80-53.
امین رشتی، نارسیس. فهیمی فر، فاطمه و صیامی عراقی، ابراهیم. (1390). اندازه گیری تلاش مالیاتی (مطالعه موردی کشورهای دارای درآمد متوسط). پژوهشنامه مالیات، دوره جدید-19(10(مسلسل 58))، 75-96.
ایمانی برندق، محمد. پیری، پرویز و قربانی، توفیق. (1395). بررسی عوامل موثر بر کیفیت مالیات در ایران با استفاده از رویکرد سلسله مراتبی. پژوهش های تجربی حسابداری، 6 (2)، 63-47.
پژویان، جمشید و درویشی، باقر. (1389). اصلاحات ساختاری در نظام مالیاتی ایران. پژوهشنامه مالیات، دوره جدید - 18(8 (مسلسل 56))، 47-9.
پناهی، حسین. فلاحی، فیروز و مردم دار، سجاد. (1396). مقایسه اثر حکمرانی خوب بر درآمدهای مالیاتی در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته. تحلیل های اقتصادی توسعه ایران، 5(1)، 99-81.
تمیزی، علیرضا. (1397). بررسی عوامل تعیین‌کننده درآمدهای مالیاتی در ایران: رویکرد اقتصادسنجی بیزینی. اقتصاد مقداری، 15(1)، 225-244.
خدابخشی، اکبر و یارمحمدی، زهرا. (1401). بررسی ظرفیت و کوشش مالیاتی در شرایط GDP با نفت و بدون نفت در ایران. مطالعات اقتصاد بخش عمومی، 1(1)، 1-22.
زراءنژاد، منصور. تبعه‌ایزدی، امین و حسین‌پور فاطمه .(1393). بررسی و اندازه‌گیری تاثیر درآمدهای نفتی بر درآمدهای مالیاتی در ایران. پژوهشنامه بازرگانی. 18(27)، 137-111.
شاکری، عباس. محمدی، تیمور. جهانگرد، اسفندیار و موسوی، میرحسین. (1389). تخمین مدل ساختاری تقاضای بنزین و نفت گاز در بخش حمل و نقل ایران. مطالعات اقتصاد انرژی، 7(25)، 31-1.
عرب‌مازار، علی‌اکبر .(1398). تلاش مالیاتی. دانشنامه اقتصاد. 2(2)، 1-1.
عزیزیان، محمدحسین. (1402). بررسی لایحه بودجه سال 1402 کل کشور (11): درآمدهای مالیاتی. مرکز پژوهش‌های مجلس.
قطمیری، محمدعلی و اسلاملوییان، کریم. (1387). برآورد تلاش مالیاتی در ایران و مقایسة آن با کشورهای در حال توسعة منتخب. تحقیقات اقتصادی، 43(2)، 186-163.
کریمی موغاری، زهرا و غلامرضا، مهرانگیز. (1397). تأثیر شاخص‌های توسعه بر درآمدهای مالیاتی ایران (با رویکرد هم‌انباشتگی). پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی. 9(33). 182-157.
گرایی‌نژاد، علیرضا و چپردار، الهه (1391). بررسی عوامل موثر بر درآمدهای مالیاتی در ایران. اقتصاد مالی (اقتصاد مالی و توسعه)، 6(20)، 69-92.
محمدی شیرکلایی، محمدزمان. جعفری صمیمی، احمد. کریمی پتانلار، سعید و طهرانچیان، امیرمنصور. (1396). مطالعه تأثیر جهانی شدن بر ظرفیت و تلاش مالیاتی در کشورهای منتخب با رویکرد مدل رگرسیون داده‌های تابلویی آستانه‌ای (PSTR). پژوهشنامه اقتصاد کلان، 11(22)، 183-159.
محمدی، تیمور. خورسندی، مرتضی و امیرمعینی، مهران. (1393). مدل‌سازی تقاضای برق در بخش صنعت ایران:رویکرد مدل سری زمانی ساختاری. تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، 5(18)، 117-87.
مشمول، نیلوفر. نوبهار، الهام و پورعبادالهان کویچ، محسن. (1401). بررسی میزان اثرگذاری عوامل تعیین کننده درآمدهای مالیاتی در استان های ایران: رهیافت پانل فضایی. نظریه های کاربردی اقتصاد، 9(2 )، 122-191.
موسوی جهرمی، یگانه و زائر، آیت .(1387). مقایسه عملکرد دو مدل تصمیم گیری با معیارهای چندگانه مطالعه موردی: رتبه بندی استانهای کشور بر اساس عوامل تاثیرگذار بر ظرفیت مالیاتی. پژوهشنامه اقتصادی - (4 (ویژه نامه طرح تعدیل اقتصادی))، 15-44.
موسوی جهرمی، یگانه. مهرآرا، محسن و توتونچی ملکی، سعید .(1399). ارزیابی مهمترین عوامل مؤثر بر درآمد مالیات‌های مستقیم در اقتصاد ایران با رویکرد مدل‌های TVP-DMA و TVP- FAVAR. . فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران. 9(34)، 75-39.
Amadeh, H., Mehregan, N., Haghani, M. & Hadad, M. (2013). Estimation of Gas Oil Demand Function in Iranian Agriculture Sector Using Structural Time Series Approach. Economics Research, 13(51), 53-80. [In Persia]
Aminrashti N, Fahimifar F, Siamiaraghi E. (2011) Measuring Tax Effort (A Case Study of the Middle- Income Countries). J Tax Res 2011; 19 (10) :75-96. [In Persian]
Amirmoeini M, Mohammadi T, Khorsandi M. (2014) Modeling Electricity Demand in the Industrial Sector in Iran: An Structural Time Series Model. The Journal of Economic Modeling Research (JEMR), 5 (18), 87-117. [In Persian]
Arabmazar, A. (2019). Tax Effort. Encyclopedia of Economics, 2(2), 1-1. [In Persian]
Ayenew, W. (2016). Determinants of tax revenue in Ethiopia (Johansen co-integration approach). International Journal of Business, Economics and Management, 3(6), 69-84.
Bahl, R. W. (1971). A Regression Approach to Tax Effort and Tax Ratio Analysis (Analyse de l'effort et de la pression fiscale par la méthode de régression) (Un estudio del esfuerzo tributario y de la presión fiscal mediante el análisis de regresión). Staff Papers-International Monetary Fund, 570-612.
Bornhorst, F., Gupta, S. & Thornton, J. (2009). Natural resource endowments and the domestic revenue effort. European Journal of Political Economy, 25(4), 439-446.
Brun, J. F. & Diakite, M. (2016). Tax potential and tax effort: An empirical estimation for non-resource tax revenue and VAT’s revenue.
Chettri, K. K., Bhattarai, J. K. & Gautam, R. (2023). Determinants of Tax Revenue in South Asian Countries. Global Business Review, 09721509231177784.
Dalamagas, B., Palaios, P. & Tantos, S. (2019). A new approach to measuring tax effort. Economies, 7(3), 77.
Geraeinezhad, GH. & Chapardar, E. (2012). A Survey on the Determinants of Tax Revenue in Iran. Financial Economics, 6(20), 69-92. [In Persian]
Ghetmiri, M. A. & Eslamlouian, K. (2008). Tax Effort in Iran in Comparison with Selected Developing Countries. Journal of Economic Research (Tahghighat- E- Eghtesadi), 43(2), 163-186. [In Persian]
Harvey, A. C. & Fernandes, C. (1989). Time series models for count or qualitative observations. Journal of Business & Economic Statistics, 7(4), 407-417.
Hinrichs, H. H. (1965). Determinants of government revenue shares among less-developed countries. The Economic Journal, 75(299), 546-556.
Imani Barandagh, M., Piri, P. & ghorbani, T. (2016). Analysis of Factors Affecting Tax Quality Based on Analytical Hierarchy Process (AHP). Empirical Research in Accounting, 6(2), 47-63. [In Persian]
Karimi Moughari, Z. & Gholamreza, M. (2018). Influence of Development Indicators on the Tax Revenues of Iran (Co-integration Approach). Economic Growth and Development Research, 9(33), 157-182. [In Persian]
Keen, M. & Simone, A. (2004). Tax policy in developing countries: some lessons from the 1990s and some challenges ahead. Helping countries develop: The role of fiscal policy, 10(4), 720-722.
Khodabakhshi, A. & Yarmohammadi, Z. (2022). Investigating the Capacity and Tax Effort in Terms of GDP with Oil and without Oil in Iran. Public Sector Economics Studies, 1 (1), 1-22. [In Persian]
Kim, S. (2007). A more accurate measurement of tax effort. Applied Economics Letters, 14(7), 539-543.
Le, T. M., Moreno-Dodson, B. & Bayraktar, N. (2012). Tax capacity and tax effort: Extended cross-country analysis from 1994 to 2009. World Bank Policy Research Working Paper, (6252).
Lotz, J. R. & Morss, E. R. (1970). A theory of tax level determinants for developing countries. Economic Development and cultural change, 18(3), 328-341.
Mahdavi, S. (2008). The level and composition of tax revenue in developing countries: Evidence from unbalanced panel data. International Review of Economics & Finance, 17(4), 607-617.
Minh Ha, N., Tan Minh, P. & Binh, Q. M. Q. (2022). The determinants of tax revenue: A study of Southeast Asia. Cogent Economics & Finance, 10(1), 2026660.
Mohammadi Shirkolaei, M. Z., Jafari Samimi, A., Karimi Potanlar, S. & Tehranchian, A. M. (2016). The Effect of Globalization on Tax Capacity and Tax Effort in Selected Countries: Panel Threshold Model Approach. Macroeconomics Research Letter, 11(22), 159-183. [In Persian]
Mousavi Jahromi, Y. & Zayer, A. (2008). Comparison of the performance of two decision-making models with multiple criteria Case study: Ranking of the country's provinces based on factors affecting tax capacity. Journal of Economics, 8(4), 15-44. [In Persian]
Mousavi jahromi, Y., mehrara, M. & Totonchi, S. (2020). Evaluating the Most Important Factors Effecting Direct Taxes in Iranian Economy with TVP-DMA and TVP-FAVAR Models Approach. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 9(34), 39-75. [In Persian]
Nobahar, E., Pourebadollahan Covich, M. & Mashmul, N. (2022). Investigating the Effectiveness of Determinant Factors of Tax Revenues in Iranian Provinces: A Spatial Panel Approach. Quarterly Journal of Applied Theories of Economics, 9(2), 191-222. [In Persian]
Pajooyan, J. & Darvishi, B. (2010). The Structural Reforms in Iran’s Tax System. Journal of Tax Research, 18(8), 9-48. [In Persian]
Panahi, H., Fallahi, F. & Mardomdar, S. (2017). Comparison of the Effect of Good Governance on Tax Revenues in Developing and Developed Countries. Iranian Economic Development Analyses, 5(1), 81-99. [In Persian]
Piancastelli, M. & Thirlwall, A. P. (2021). The determinants of tax revenue and tax effort in developed and developing countries: theory and new evidence 1996-2015. Nova Economia, 30, 871-892.
Piancastelli, M. (2001). Measuring the tax effort of developed and developing countries: Cross country panel data analysis-1985/95.
Saptono¹, P. B. & Mahmud, G. (2021). Macroeconomic determinants of tax revenue and tax effort in Southeast Asian countries.
Sen Gupta, A. (2007). Determinants of tax revenue efforts in developing countries.
Shakeri, A., Mohammadi, T. & Jahangard, E. (2010). Quarterly Energy Economics Review, 7 (25), 1-31. [In Persian]
Tamizi, A. R. (2018). Investigating determinants of tax revenues in Iran: A Bayesian Econometric Approach. Quarterly Journal of Quantitative Economics, 15(1), 225-244. [In Persian]
Teera, J. M., Hudson, J. (2004). Tax performance: a comparative study. Journal of international development, 16(6), 785-802.
zarra nezhad, M., tabae izadi, A. & hosseinpour, F. (2014). Measurement and Analysis of Oil Revenues Effect on Tax Revenues in Iran. Iranian Journal of Trade Studies, 18(72), 111-137.
)