نویسندگان

1 دانشیار دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی

3 دانشجوی دکتری اقتصاد نفت و گاز دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

هدف اصلی این مقاله ارائه و شبیه‌سازی عددی سیستم پویای قیمت انرژی- عرضه انرژی- رشد اقتصادی ایران به منظور تحلیل مقایسه‌ای استراتژی‌های کاهش شدت انرژی است. در این راستا، یک سیستم معادلات دیفرانسیل غیرخطی طراحی و با به‌کارگیری داده‌های کل تولید داخلی انرژی، تولید ناخالص داخلی بدون نفت و شاخص قیمت انرژی طی دوره ۹۳-۱۳۷۱، پارامترهای سیستم با استفاده از الگوریتم بهینه‌سازی نهنگ برآورد شدند. سپس براساس سیستم مورد اشاره چهار استراتژی (اکتشاف و توسعه انرژی‌های نو و افزایش واردات انرژی، حرکت به سمت بازار خود تعدیل‌شونده، تغییر ساختار صنعتی و اتخاذ سیاست‌های تولید و قیمت انرژی) بررسی شد. نتایج نشان می‌دهد که سه استراتژی نخست، بازار انرژی را تثبیت می‌کنند، اما استراتژی چهارم به قرار گرفتن سیستم در حالت شوک سیکلی منجر خواهد شد. در این مقاله اثرات قدرت کنترل‌های مختلف تحت استراتژی‌های انفرادی و ترکیبی بر شدت انرژی نیز بررسی شد. نتایج نشان می‌دهد که تحت یک قدرت کنترل منطقی، استراتژی‌ها شدت انرژی را کاهش می‌دهند، اما  افزایش نسنجیده قدرت کنترل، نتیجه معکوس خواهد داد. در رابطه با وضعیت به ثبات رسیدن شدت انرژی تحت این استراتژی‌ها، کمترین شدت انرژی توسط استراتژی سوم و کمترین زمان به ثبات رسیدن شدت انرژی تحت استراتژی دوم حاصل می‌شود. نکته مهم اینکه -هم از نظر ثبات و هم از نظر کاهش شدت انرژی- به‌کارگیری استراتژی جامع (ترکیب سه استراتژی) بهتر از استراتژی‌های انفرادی است. بنابراین، توصیه می‌شود جهت کاهش شدت انرژی کشور بجای به‌کارگیری سخت‌گیرانه و نسنجیده یک استراتژی از استراتژی‌های جامع یا استراتژی‌های انفرادی با قدرت کنترل‌های معقول استفاده شود.

کلیدواژه‌ها

آرمن، سیدعزیز و سمیرا تقی‌زاده (۱۳۹۲)، «بررسی عوامل مؤثر بر شدت انرژی در صنایع کارخانه‌ای ایران»،  فصلنامه اقتصاد انرژی ایران، سال دوم، شماره 8.
ابریشمی، حمید، محسن مهرآرا و محمدهادی سبحانیان (۱۳۹۰)، «اثرات غیرخطی رشد اقتصادی بر رشد مصرف انرژی در کشورهای عضو اوپک و عضو بریک با استفاده از روش حد آستانه»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال شانزدهم، شماره ۴۹.
امامی،کریم، سمانه شهریاری و سمن دربانی (۱۳۹۰)، «اثر شوک‌های نفتی بر رشد اقتصادی برخی کشورهای واردکننده و صادرکننده نفت»، فصلنامه علوم اقتصادی، سال پنجم، شماره شانزدهم.
بابایی‌میبدی، حمید، محمدحسین طحاری‌مهرجردی و روح‌الله تقی‌زاده مهرجردی (۱۳۹۱)، «بررسی کارایی مد‌ل‌های نروفازی، شبکه عصبی و رگرسیون چندمتغیره در پیش‌بینی مصرف انرژی کشور»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی(رویکرد اسلامی- ایرانی)، سال دوازدهم، شماره ۴۶.
باستانزاد، حسین و فرهاد نیلی (۱۳۸۴)، «اهداف سیاستی قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی در ایران»، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره ۶۸.
بنی‌اسدی، مصطفی و رضا محسنی (۱۳۹۳)، «اثر شوک‌های دائمی و موقت بهره‌وری بر شدت مصرف انرژی در ایران (کاربرد روش بلانچارد-کوا)»، فصلنامه اقتصاد انرژی ایران، سال سوم، شماره ۱۰.
بهبودی، داود، نسیم مهین‌اصلانی‌نیا و سکینه سجودی (۱۳۸۹)، «تجزیه‌ شدت انرژی و بررسی عوامل موثر بر آن در اقتصاد ایران»، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال هفتم، شماره ۲۶.
جهانگرد، اسفندیار و هدیه تجلی (۱۳۹۰)، «تجزیه‌ی شدت انرژی‌بری در صنایع کارخانه‌ای ایران»، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال هشتم، شماره ۳۱.
راسخی، سعید و پروین سلمانی (۱۳۹۲)، «رابطه شدت انرژی و کارایی اقتصادی در کشورهای منتخب با استفاده از الگوی گشتاور تعمیم‌یافته: کاربردی از تحلیل پنجره‌ای پوششی داده‌ها»، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال بیست و یکم، شماره ۶۸ .
رجبی، احمد و محمدهاشم موسوی‌حقیقی (۱۳۹۲)، «مدلسازی تاثیر تغییرات شدت انرژی در بخش صنعت بر شاخص‌های اقتصادی و زیست‌محیطی با روش پویایی‌شناسی سیستمی»، فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی، شماره ۱۲.
سند ملی راهبرد انرژی کشور (1395)، شورای عالی انرژی.
سوری، امیررضا، محمد‌حسن صبوری‌دیلمی و جواد عطاران (۱۳۹۰)، «تحلیل رابطه تقاضای نفت‌خام و رشد اقتصادی در کشورهای خاورمیانه»، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، سال پنجم، شماره ۲ « پیاپی 14 ».
شهبازی، کیومرث، حسین اصغرپور و کریم محرم‌زاده، کریم (۱۳۹۱)، «تاثیر مصرف فرآورده‌های نفتی بر رشد اقتصادی در استان‌های کشور»، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، سال ششم، شماره ۱«پیاپی 1۷».
صادقی، سید‌کمال و سکینه سجودی (۱۳۹۰)، «مطالعه‌ عوامل موثر بر شدت انرژی در بنگاه‌های صنعتی ایران»، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال هشتم، شماره ۲۹.
طرح ارزیابی علل ناکامی‌های مربوط به تدوین سیاست‌های جامع انرژی در کشور (1395)، مرکز پژوهش‌های مجلس، معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور مجلس، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن. 
عبدلی، قهرمان و زینب ایرانشاهی (۱۳۹۲)، «تحلیل اقتصادسنجی عوامل کلیدی مؤثر بر بهبود شدت انرژی در صنایع فعال دربورس اوراق بهادار تهران»، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال بیست و دوم، شماره ۷۱ .
عرب، قاسم و عقیل براتی‌ملایری (۱۳۸۸)، مقایسه تطبیقی سیاست‌های انرژی ایران با سیاست‌های انرژی در کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی، هفتمین همایش ملی انرژی.
فطرس، محمدحسن، مهدی فردوسی و حسین  مهرپیما (۱۳۹۰)، «بررسی تاثیر شدت انرژی و گسترش شهرنشینی بر تخریب محیط‌زیست در ایران(تحلیل هم‌جمعی)»، مجله محیط‌شناسی، سال سی و هفتم، شماره ۶۰ .
کاظمی، عالیه، محمدرضا مهرگان و حامد شکوری‌گنجوی (۱۳۹۱)، «ارائه مدل عرضه انرژی ایران با هدف کاهش گازهای گلخانه‌ای»، نشریه تخصصی مهندسی صنایع، دوره 46 ، شماره ۱.
محمودزاده، محمود و احمد شاه‌بیکی (۱۳۹۰)، «آثار فناوری اطلاعات و ارتباطات بر شدت انرژی در کشورهای در حال توسعه»، فصلنامه اقتصاد و تجارت نوین، شماره ۲۳ و ۲۴.
منظور، داوود و لیلی نیاکان (۱۳۹۳)، «رابطه توسعه اقتصادی و شدت انرژی در کشورهای عضو اکو: مدل رگرسیون داده‌های تابلویی آستانه‌ای یکنواخت»، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال بیست و دوم، شماره ۶۹.
میرفخرالدینی، سیدحیدر، حمید بابایی‌میبدی و علی مروتی‌شریف‌آبادی (۱۳۹۲)، «پیش‌بینی مصرف انرژی در ایران با استفاده از مدل ترکیبی الگوریتم ژنتیک-شبکه عصبی مصنوعی و مقایسه آن با الگوهای سنتی»، پژوهش‌های مدیریت در ایران، دوره ۱۷، شماره ۲.
مهرگان، نادر و یونس سلمانی (۱۳۹۳)، «شوک‌های قیمتی پیش‌بینی نشده نفت و رشد اقتصادی در ایران: کاربردی از مدل‌های چرخشی مارکف»، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، سال سوم، شماره ۱۲.
مهرگان، نادر، پرویز محمدزاده، محمود حقانی و یونس سلمانی (۱۳۹۲)، «بررسی الگوی چندرفتاری رشد اقتصادی در واکنش به نوسانات قیمت نفت خام: کاربردی از مدل‌های GARCH و رگرسیون چرخشی مارکف»، فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی، شماره ۱۲.
نیکواقبال، علی‌اکبر، آزاده اختری، محبوبه امینی اسفیدواجانی و مریم عطارکاشانی (۱۳۹۱)، «رشد اقتصادی، رشد مصرف انرژی و رشد انتشار دی‌اکسیدکربن بررسی رابطه علیت با رویکرد داده‌های تلفیقی پویا»، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، سال نهم، شماره ۳۳.
 
Alba E, Dorronsoro B. (2005), “The Exploration/Exploitation Trade off in Dynamic Cellular Genetic Algorithms”, IEEE Trans Evol Comput; 9:126–42.
Arvai Joseph (2012), What is a National Energy Strategy? Institute for Sustainable Energy, Environment and Economy at university of Calgary, https://www.theglobeandmail.com.
Berk Istemi, Yetkiner Hakan (2014), “Energy Prices and Economic Growth in the Long Run: Theory and Evidence”, Renew Sustain Energy Rev; 36:228–35.
Cowen, Tyler and Crampton, Eric (2003), Market Failure or Success: The New Debate, (Cheltenham and Northampton, UK: Edgar Elgar for the Independent Institute).
Dineen, D.; Howley, M. and Holland, M. (2014), Energy in Transport—2014 Report; Energy Policy Statistical Support Unit, Sustainable Energy Authority of Ireland: Dublin, Ireland.
Doroodian K, Boyd R (2003), “The Linkage Between Oil Price Shocks and Economic Growth with Inflation in the Presence of Technological Advances: A CGE Model”, Energy Policy; 31:989–1006.
Fang, Guochang, Tian, Lixin, Fu, Min and Sun, Mei (2014), “Government Control or Low Carbon Lifestyle? –Analysis and Application of a Novel Selective– Constrained Energy-saving and Emission-reduction Dynamic Evolution System”, Energy Policy; 68:495–507.
Fang, Guochang, Tian, Lixin, Sun, Mei and Fu, Min (2011), “Analysis and Application of a Novel Three-dimensional Energy-saving and Emission-reduction Dynamic Evolution System”, Energy; 40:291–9.
Hall, S.; Foxon, T.J. and Bolton, R. (2016), “Financing the Civic Energy Sector: How Financial Institutions Affect Ownership Models in Germany and the United Kingdom”, Energy Res. Soc. Sci. 12, 5–15.
Hamilton James (2008), “Understanding Crude Oil Prices”, Energy Policy and Economics Working Paper no. 023, University of California Energy Institute.
International Energy Agency (2015), Energy and Climate Change; World Energy Outlook Special Report; International Energy Agency: Wien, Austria
Jin Jang C., Choi Jai-Young, Yu Eden S.H (2009), “Energy Prices, Energy Conservation, and Economic Growth: Evidence from the Postwar United States”, International Review of Economics and Finance; 18: 691–699.
Konadu, D.D.; Mourão, Z.S.; Allwood, J.M.; Richards, K.S.; Kopec, G.; McMahon, R. and Fenner, R. (2015), “Land use Implications of Future Energy System Trajectories -The Case of the UK 2050 Carbon Plan”, Energy Policy, 86, 328–337.
Lee Chien-Chiang, Chiu Yi-Bin (2011), “Nuclear Energy Consumption, Oil Prices, and Economic Growth: Evidence from Highly Industrialized Countries”. Energy Economics 2011; 33: 236–248.
Li, Yi, Sun, Linyan, Feng, Taiwen and Zhu, Chunyan (2013), “How to Reduce the Energy Intensity in China: A Regional Comparison Perspective”, Energy Policy; 61:513–22.
Lin L, Gen M. (2009), “Auto-tuning Strategy for Evolutionary Algorithms: Balancing Between Exploration and Exploitation”, Soft Comput; 13:157–68.
Mahadevan Renuka, Asafu-Adjaye John (2007), “Energy Consumption, Economic Growth and Prices: A Reassessment Using Panel VECM for Developed and Developing Countries”, Energy Policy; 35:2481–90.
Metcalf Gilbert (2006), “Energy Conservation in the United States: Understanding Its Role in Climate Policy, National Bureau of Economic Research”, Working Paper no. 12272, p. 2.
Mirjalili S, Lewis A. (2016), “The Whale Optimization Algorithm”, Adv Eng Softw; 95:51–67.
Navarro, A.M. and Sambodo, M.T. (2013), The Pathway to ASEAN Energy Market Integration; Philippine Institute for Development Studies, Discussion Paper Series; Philippine Institute for Development Studies: Quezon, Philippines.
Odhiambo Nicholas M (2010), “Energy Consumption, Prices and Economic Growth in Three SSA Countries: A Comparative Study”, Energy Policy; 38:2463–9.
Olorunda O, Engelbrecht AP. (2008), “Measuring Exploration/Exploitation in Particle Swarms Using Swarm Diversity”, In: Proceedings of the 2008 IEEE Congress on Evolutionary Computation, CEC (IEEE World Congress on Computational Intelligence); p. 1128–34.
Porter, Michael E. (1980), Competitive Strategy, The Free Press, New York.
Spulber, Daniel F. (1989), Regulation and Markets, (Cambridge MA: MIT Press).
Sun, Mei, Tian, Lixin and Fu, Ying (2007), “An Energy Resources Demand-supply System and its Dynamical Analysis”, Chaos, Solitons Fractals; 32:168–80.
Tanaka Kanako (2011), “Review of Policies and Measures for Energy Efficiency in Industry Sector”, Energy Policy 39, 6532–6550.
Tang Chor Foon, Tan Eu Chye (2013), Exploring the Nexus of Electricity Consumption, Economic Growth, Energy Prices and Technology Innovation in Malaysia”, Appl Energy; 104:297–305.
Tarean Cristina (2014), “Long Term Energy Strategies and Policies: Challenges”, Procedia Technology; 19:631 – 636.
Wang, Minggang abd Tian, Lixin (2015), “Regulating Effect of the Energy Market Theoretical and Empirical Analysis Based on a Novel Energy Prices–energy Supply–economic Growth Dynamic System”, Applied Energy; 155:526–546.
Zeng, Lin, Xu, Ming, Liang, Sai, Zeng, Siyu and Zhang, Tianzhu (2014), “Revisiting Drivers of the Energy Intensity in China During1997–2007: A Structural Decomposition Analysis”, Energy Policy; 67:640–7.