نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشیار دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

امروزه تنظیم‌گری دولت از طریق نهادهای تنظیم‌گر به واسطه‌ وجود شکست بازار در اقتصادهای مبتنی بر بازار، امری حیاتی به‌شمار می‌آید. صنعت حمل‌ونقل ریلی از جمله صنایعی است که به دلیل ویژگی‌های خاص آن، نظیر انحصار طبیعی، ماهیت چندمحصولی فعالیت، نقش خاص زیرساخت‌های آن و اثرات خارجی منجر به شکست بازار شده است و به همین دلایل، این صنعت نیازمند ایفای نقش نهادهای تنظیم‌گر است. این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی در دو بخش تنظیم شده است؛ بخش نخست، مبانی، ماهیت و ابزارهای تنظیم‌گری را مورد بررسی قرار می‌دهد و بخش دوم به جایگاه نقش تنظیم‌گری و ابزارهای آن در صنعت حمل‌ونقل ریلی پرداخته و در نهایت، وضعیت تنظیم‌گری در صنعت حمل‌ونقل ریلی کشور ایران را مورد ارزیابی قرار داده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد ابزارهای تنظیم‌گری به حقوق عمومی رقابت و تنظیم‌گری بخشی به تفکیک بازارهای رقابت‌پذیر و رقابت‌ناپذیر قابل تقسیم هستند که هر یک کارکردهای جداگانه‌ای نسبت به یکدیگر دارند. صنعت حمل‌ونقل ریلی در بخش زیرساخت به واسطه‌ ویژگی انحصار طبیعی، رقابت‌ناپذیر و بخش بهره‌برداری آن، رقابت‌پذیر به‌شمار می‌آید که کاربرد هر یک از این ابزارها در بخش‌های مربوطه ضروری به نظر می‌رسد. در ایران، هر چند با تصویب قانون دسترسی آزاد به شبکه ریلی، گام‌های اساسی برای تفکیک بخش‌های رقابت‌پذیر از رقابت‌ناپذیر و به رسمیت ‌شناختن ابزارهای تنظیم‌گری برداشته شده، اما شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران به عنوان نهاد تنظیم‌گر با چالش‌های جدی از قبیل عدم استقلال، نبود سازوکار مناسب برای پاسخگویی و موازی‌کاری مواجه است..

کلیدواژه‌ها

آخوندی، عباس (1382)، مبانی نظری خصوصی‌سازی از منظر رابطه دولت- بازار، سازمان خصوصی‌سازی، تهران: نشر پیشبرد.
ابراهیمی، نصرالله (1394)، «تحلیل حقوقی انحصار و رقابت در بازار انرژی، با تاکید بر صنایع گاز و برق؛ چالش‌ها و فرصت‌ها»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره 45، شماره 3.
بازدار اردبیلی، پریسا و عباس شاکری (1393)، «طراحی نهاد مستقل تنظیم مقررات و کنترل بازار در بخش حمل‌ونقل ریلی: مطالعه موردی ایران»، شانزدهمین همایش بین المللی حمل‌ونقل ریلی.
باقری، محمود (1385)، «اقتصاد مبتنی بر بازار و کاستی‌های حقوق خصوصی»، مجله پژوهش حقوق و سیاست، شماره 19.
باقری، محمود و مرتضی اصغرنیا (1392)، «انحصار و رقابت؛ تاملی بر لزوم فعالیت نهادهای تنظیم‌کننده مقررات بخشی»، فصلنامه اندیشه‌های حقوق خصوصی، سال اول، شماره 1.
توکلی، احمد (1380)، بازار- دولت، کامیابی‌ها و ناکامی‌ها، تهران: انتشارات سمت.
جعفری چالشتری، محمود (1394)، «بررسی رژیم حقوقی حاکم بر توافقاتی ائتلافی در حق اختراع»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق تجاری اقتصادی بین‌الملل، دانشکده حقوق دانشگاه تهران.
صادقی‌مقدم، محمد و بهنام غفاری فارسانی (1390)، «روح حقوق رقابت (مطالعه‌ تطبیقی در اهداف حقوق رقابت)»، مجله علمی-پژوهشی حقوقی دادگستری، شماره 73.
فن وایزشکر،ارنست‌ اولریش‌؛ یونگ اوران ‌آر و ماتیاس فینگر (1386)، محدودیت‌های خصوصی‌سازی، ترجمه محمد صفار، تهران: نشر رسانش.
وزارت بازرگانی (1383)، لایحه قانون رقابت: مبانی نظری و تجربی کشورها، دفتر مطالعات اقتصادی، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، چاپ اول.
منتظری، محمد و محمدرضا فرشیدنژاد (1387)، مطالعه و بررسی جنبههای اقتصادی حمل‌ونقل ریلی مسافری، انتشارات انجمن مهندسی حمل‌ونقل ریلی ایران.
نیلی مسعود و همکاران (1390)، «تدوین طرح جامع شرکت ملی گاز ایران»، پژوهشکده مطالعات اقتصادی و صنعتی شریف.
نیلی، مسعود و همکاران (1389)، «بررسی مبانی نظری و تجربی خصوصی‌سازی بخش توزیع نیروی برق»، پژوهشکده مطالعات اقتصادی و صنعتی دانشگاه صنعتی شریف.
هادی فر، داود (1389)، نهادهای حقوقی تنظیم مقررات؛ ساختار و سازوکار اجرایی، عترت نو.
یاوری، اسدالله (1393)، «درآمدی بر مفهوم تنظیم‌گری حقوقی»، مطالعات حقوق تطبیقی، دوره 5، شماره 2.
Baumol, W. J. (2000), “Public iInterest Standards for Canadian Rail Rate Regulation: Differential Prices, Access and Price Ceilings”, Submitted to the Canada Transportation Act Review (CTAR) Panel, Available at http:://reviewcta-examenltc.gc.ca/submissions-soumissions/june30/Baumol%20William%20J%20 (CN).pdf.
Baumol, W. J. and R. Willig (1999), “Competitive Rail Regulation Rules- should Price Ceilings Constrain Final Products or Inputs?’, Journal of Transport Economics and Policy, 33(January), 43–53.
Bitzan, J. (2003), “Railroad Costs and Competition: The Implications of Introducing Competition to Railroad Networks”, Journal of Transport Economics and Policy, 37(2 (May)), 201–275.
Brown, D. (2004), The Social Cost of Monopoly Power, Yale University Cowls Foundation.
Coase, R.H. (1992), “The iInstitutional Structure of Production”, American Economic Review, 82(4), pp. 713 -719
Dunne, N. (2015), “Competition Law and Economic Regulation: Making and Managing Markets”, Cambridge University Press.
Fox, E.M and L. A. Sullivian (1989), Cases and Materials on Antitrust, London.
Gray, P. (1998), “Utility Regulators-Supporting Nascent Institutions in the Developing World”, Public Policy for the Private Sector Note 153. World Bank, Washington, D.C.
Guasch, J., and R. Hahn (1999), “The Costs and Benefits of Regulation: Implications for Developing Countries”, The World Bank Research Observer .
Harker, Michael (2006), “Introducing Competition and Deregulating the British Domestic Energy Markets: A Legal and Economic Discussion”, CCP Working Paper N. 6.
Kahn, Alfred E. (1988), “The Economics of Regulation: Principles and Institutions”, Cambridge, MA: The MIT Press.
Kotlowski, Aleksander (2007), “Third-party Access Rights in the Energy Sector: A Competition Law Perspective”, Utilities Law Review, Vol. 16, No. 3.
Laffont, J-J. (1996), Regulation, Privatization, and Incentives in Developing Countries, In M. G. Quibira and J. M. Dowling, eds., Current Issues in Economic Development—An Asian Perspective. Oxford: Oxford University Press.
Levy Brian and Pablo T. Spiller, (1994), “The Institutional Foundations of Regulatory Commitment: A Comparative Analysis of Telecommunications Regulation”, Journal of Law, Economics, & Organization, Vol. 10, No. 2.
MacAvoy, P. W. (1965), “The Economic Effects of Regulation – The Trunkline Railroad Cartels and the ICC before 1900”, Cambridge: MIT
Manuela, M. (2006), On The Origins of The Concept Of Natural Monopoly, University of Salento, Lecce, Italy
Martland, C. D. (1999), “Productivity and Prices in the U.S. Rail Industry: Experience from 1965 to 1995 and Prospects for the Future”, Journal of the Transportation Research Forum, 381, 12–25.
Noll, R. (2000), “Telecommunications Reform in Romania, In I. Kessides, ed., Romania: Regulatory and Structural Assessment in the Network Utilities”, Report 20546-RO. Washington, D.C.: World Bank.
Ogus, A.I (1994), “Regulation: Legal Forms and Economic Theory”, Oxford University Press.
Ostrom, E. (2008), Doing Institutional Analysis, Digging Deeper than Market and Hierarchies, In:C. Menard & M. M. Shirley (Eds). Handbook of New Institutional Economics, PP. 819- 848.
Renner, K. (1949), The Institutions of Private Law and Their Social Functions, Translated by a Schwarzschild, London. -Hutchinson, A. (1997), Life After Shopping: from Consumers to Citizens, in Ramsay, Iain, ed. Consumer Law in the Global Economy: National and International Dimensions. Aldershot, Hants: Ashgate, Dartmouth.
Roberts, Peter (2014), Gas and LNG Sales and Transportation Agreements: Principles and Practice, Fourth Edition, Published by Thomson Reuters.
Schumpeter, J. A. (1981), History of Economic Analysis. London: Routledge.
Sen, A. (1994), On Ethics and Economics, London Blackwell.
Sen, A. (2011), “Uses and Abuses of Adam Smith”, History of Political Economy, 43(2), pp.257- 271.
Stigler. G (1971), “The Theory of Economic Regulation Bell”, Journal of Economics and Management Science , Vol 2.
Yeung, k (2010), The Regulatory State, Edited by Robert Baldwin, Martin Cave, and Martin Lodge, The Oxford Handbook Of Regulation.