نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشجوی دکتری گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
گردشگری یکی از بزرگ‌ترین فعالیت‌های اقتصادی جهان با سهم قابل توجهی در اشتغال و تولید ناخالص داخلی کشورهاست که در دهه‌های اخیر مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گرفته است. طبق گزارش‌های جهانی، در سال ۲۰۱۹ این صنعت به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بیش از ۱۰ درصد مشاغل دنیا را پشتیبانی کرده است. ایران با تنوع اقلیمی و میراث فرهنگی- تاریخی غنی، ظرفیت بالایی برای بهره‌برداری از منافع گردشگری دارد، اما توسعه گردشگری ورودی در کشور تحت تاثیر عوامل مختلفی است که شناسایی آن‌ها می‌تواند به سیاست‌گذاری موثر کمک کند. این مطالعه با استفاده از مدل جاذبه و داده‌های تابلویی، عوامل اقتصادی و غیراقتصادی موثر بر جذب گردشگران خارجی به ایران در بازه زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ را بررسی می‌کند. روش پژوهش به صورت تحلیل آماری- اقتصادی داده‌های تابلویی است. متغیرهای کلیدی شامل تولید ناخالص داخلی سرانه، تراکم جمعیت، فاصله جغرافیایی، آلودگی نسبی، نرخ ارز و اشتراکات زبانی و مذهبی است. نتایج نشان می‌دهد تولید ناخالص سرانه، تراکم جمعیت، نرخ ارز و مذهب مشترک با اطمینان ۹۹ درصد و زبان مشترک با اطمینان ۹۰ درصد اثر مثبت معناداری بر جذب گردشگر دارند. فاصله جغرافیایی با اطمینان ۹۹ درصد، اثری منفی دارد؛ یعنی با افزایش فاصله، تمایل گردشگران به سفر کاهش می‌یابد. این نتایج با تئوری جاذبه گردشگری هم‌خوان است. بنابراین، تمرکز بر کشورهای همسایه با اشتراکات فرهنگی- مذهبی بیشتر و فاصله کمتر و نیز توسعه گردشگری زیارتی، می‌تواند راهبردی موثر باشد. در مجموع، ترکیبی از عوامل اقتصادی و غیراقتصادی، الگوی تقاضای گردشگری ورودی به ایران را شکل می‌دهد و بر مبنای آن، پیشنهادهای سیاستی برای توسعه پایدار ارائه شده است.
کلیدواژه‌ها
احمدی شادمهری، محمدطاهر، محمودی، مهدی، چشمی، مهدی، عثمانی، فریبا. (1403). اقتصاد کاربردی برای مدیران. تهران: انتشارات موسسه فرهنگی هنری دیباگران تهران
امیرآبادی، محمد. (1401). بررسی چارچوب مدل جاذبه گردشگری در ایران با رویکرد پانل دیتا. فصلنامه پژوهش‌های گردشگری و توسعه پایدار. 5(1)، 66-55.
حیدری، علی اصغر، پیراهن سیاه، سبحان و آغنده، محمدعلی . (1404). بررسی شاخص‌های جذب گردشگران خارجی به ایران با استفاده از تحلیل پانل و مدل جاذبه. فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، 2024، 24(93)،1-33.
علوی، سعیده، نظم‌فر، حسین و حسن‌زاده، محمد. (1401). تحلیل رقابت پذیری گردشگری ایران در مقایسه با رقبای سند چشم‌انداز 1404. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی. 11(42 )، 189-170.
فرزین، محمدرضا، پورجهان، ساره، قنبری، رقیه و مهاجر، بشری . (1401). بررسی عوامل تعیین‌کننده تقاضای گردشگری ورودی به ایران: تجزیه‌وتحلیل داده های پانل. فصلنامه گردشگری و اوقات فراغت، 7(14)، 100-85.
مروت، حبیب، سالم، علی اصغر، خادم نعمت اللهی، محبوبه. (1397). شناسایی عوامل موثر بر تقاضای گردشگری خارجی (مقاله علمی وزارت علوم). فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، 18(2)، 306-275.
نظری، محسن، اسفیدانی، محمدرحیم و طباطبایی، مهدی. (1396). ارزیابی عوامل موثر بر جذب گردشگران بین‌المللی با استفاده از مدل جاذبه. فصلنامه تحقیقات اقتصادی، 52(1)، 215-243.
Ab Dulhamid, H., Isa, M. I., Mohamed, B., & Sazali, M. F. (2022). Motivational factors in influencing the international tourists travel to tourism attractions in Penang. Jornal of the Malaysian Institute of Planners, 20 (1), 13-24.
Ahmadi Kahnali, R., Biabani, H., & Baneshi, E. (2022). Scenarios for the future of tourism in Iran (case study: Hormozgan province). Journal of Policy Research in Tourism, Leisure and Events, 14(2), 183-199. http://doi.org/10.1080/19407963.2020.1839087
Alavi, S., Nazmfar, H., & Hassanzadeh, M. (2022). Analysis of Iran’s tourism competitiveness compared to the 2025 Vision Document rivals. Geography and Environmental Studies, 11(42), 170–189. http://doi.org/20.1001.1.20087845.01401.11.42.110 [In Persian].
Algieri, B., & Alvarez, A. (2023). Assessing the ability of regions to attract foreign tourists: The case of Italy. Tourism Economics, 29(3), 788-811. https://doi.org/10.1177/13548166211068669
Amirabadi, M. (2022). Investigation of the tourism gravity model framework in Iran with a panel data approach. Tourism Research and Sustainable Development, 5(1), 55–66. [In Persian].
Anderson, J. E. (2011). The gravity model. Annu. Rev. Econ., 3(1), 133-160. https://doi.org/10.1146/annurev-economics-111809-125114
Cevik, S. (2022). Going viral: A gravity model of infectious diseases and tourism flows. Open Economies Review, 33(1), 141-156. http://doi.org/10..1007/s11079-021-09619-5
Cevik, S. (2024). Peering Through the Fog of Uncertainty: Out-of-Sample Forecasts of Post-Pandemic Tourism. Review of Economics, 75(1), 21-41. http://doi.org/10.1515/roe-2023-0110
De Vita, G. (2014). The long run impact of exchange rate regimes on international tourism flows, Journal of Tourism Management, 44, 226-233.
Dzhambova, K., & Dvir, E. (2024). Gravity and cultural proximity: evidence from air traffic. Applied Economics, 1-17.
Fang Bao, Y., & Mckercher, B. (2008). The effect of distance on tourism in Hong Kong: A comparison of short haul and long haul visitors. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 13(2), 101-111. http://doi.org/10.1080/10941660802048332
Farzin, Mohammad Reza, Pourjahan, Sara, Ghanbari, Roqiyeh and Mohajer, Bashari. (1401). Investigating the determinants of inbound tourism demand to Iran: Panel data analysis. Tourism and Leisure, 7(14), 85-100. http://doi.org/10.22133/tlj.2023.383222.1073 [In Persian].
Goswami, G. G., Chowdhury, M. H., Rahman, M., & Atique, M. A. (2024). Australian Tourist Flow: A Gravity Model Approach. Sustainability, 16(13), 5740.
Goswami, G. G., Sarwar, M. R., & Rahman, M. M. (2024). COVID-19 impact on tourism inflow in selected Asia-Pacific countries: a gravity model framework. International Journal of Emerging Markets, 19(12), 4459-4480.
Greer. T. & Wall G. (1979). Recreational hinterlands: A theorical and empirical analysis. In G. Wall (Ed.), Recreational land use in Southern Ontario (pp. 227-246). Waterloo, ON: Department of Geography, University of Waterloo.
Heydari, A. A., Siah, S. and Aghandeh, M. A. (2024). Investigating the indicators of attracting foreign tourists to Iran using panel analysis and gravity model. Economic Research Journal. 24(93), 1-33. http://doi.org/10.22054/joer.2025.83414.1244 [In Persian].
Karimov, M., Jeong, J. Y., Sobirov, Y., & Choi, C. (2023). The role of transportation infrastructure in the development of international tourism in Uzbekistan. Revista Turismo & Desenvolvimento (RT&D). Journal of Tourism & Development, 75(13).
Kyrylov, R. J., Buhalis, F. K., & Hayat, D. M. (2023). Analyzing the Significance of Peace and Security to the Growth and Development of the Tourism Industry in Switzerland. Journal of Hospitality and Tourism Management, 6(5), 12-21.
Marwat, H., Salem, A. A., Khadem Nematollahi, M. (2018). Identifying factors affecting foreign tourism demand (scientific article of the Ministry of Science). Economic Research Journal. 18(2). 275-306. https://doi.org/10.22054/joer.2018.8870 [In Persian].
Mason, P. (2023). Geography of tourism: image. impacts and issues. http://doi.org/10.23912/9781915097477-5560
McKercher, B. (2018). The impact of distance on tourism: a tourism geography law. Tourism geographies, 20(5), 905-909. http://doi.org/10.1080/14616688.2018.1434813
Meo, M. S., Chowdhury, M. A. F., Shaikh, G. M., Ali, M., & Masood Sheikh, S. (2018). Asymmetric impact of oil prices, exchange rate, and inflation on tourism demand in Pakistan: New evidence from nonlinear ARDL. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 23(4), 408–422. https://doi.org/10.1080/10941665.2018.1445652
Metilelu, O., Ekum, M., & Toki, E. (2023). Modelling the non-linear effects of tourism development on emerging market economies using normal-power model. Scientific African, 20, e01731.
Mubarrok, W., Dewanti, D. S., & Purna, F. P. (2025). Do external factors affect the level of tourist visits. Journal Ilmiah Ilmu Terapan Universitas Jambi, 9(1), 323-332.
Nazari, M., Esfidani, M. R., & Tabatabaei, M. (2017). Evaluation of factors influencing the attraction of international tourists using the gravity model. Economic Research, 52(1), 215–243. http://doi.org/10.22059/jte.2017.59618 [In Persian].
Nguyen, Q. H. (2021). Impact of investment in tourism infrastructure development on attracting international visitors: A nonlinear panel ARDL approach using Vietnam’s data. Economies, 9(3), 131-157. https://doi.org/10.3390/economies9030131
Nicula, V. (2024). Developments In the International Tourism Market Before and After the Pandemic. Revista Economica, 76(3), 52-62. http://doi.org/10.56043/reveco-2024-0024
Okafor, L. E., Khalid, U., & Burzynska, K. (2022). The effect of migration on international tourism flows: the role of linguistic networks and common languages. Journal of Travel Research, 61(4), 818-836. https://doi.org/10.1177/00472875211008250
Okafor, L., Khalid, U. & Then, T. (2018). Common unofficial language, development and international tourism. Tourism Management. 67. 127–138. Doi: 10.1016/j.tourman.2018.01.008.
Okoroafor, I. B., & Nwabueze, J. C. (2013). Seasonal Analysis of Gateway Prices of Yam in Abia State, Nigeria: A Least Square Dummy Variable Regression Model. International Organization for Scientific Research Journal of Mathematics, 8(5), 24-28.
Paudel, T., Li, W. Y., Tiwari, S., & Dhakal, T. (2024). Exploring the Influencing Factors and Arrival Patterns of Inbound Tourism in Nepal. Tourism Planning & Development, 22(3), 408-427.
Pedak, M. (2018). The effect of tourism on GDP.
Pugachov, M., Pugachov, V., Shevchenko, O., Banyeva, I., & Kushniruk, V. (2022). Perspectives for the Tourism and Hospitality Industry in a Globally Competitive Environment.
Rookayyah, I., Seetanah, B., Nunkoo, R., & Jaffur, Z. K. (2024). The impact of exchange rate and exchange rate volatility on tourism demand using disaggregated data. International Journal of Tourism Research, 26(2), e2640. http://doi.org/10.1002jtr.2640
Rossello Nadal, J., & Santana Gallego, M. (2022). Gravity models for tourism demand modeling: Empirical review and outlook. Journal of Economic Surveys, 36(5), 1358-1409.
Sharma, C., & Pal, D. (2020). Exchange rate volatility and tourism demand in India: Unraveling the asymmetric relationship. Journal of Travel Research, 59(7), 1282-1297.
Singh, L. (2019). Medical Tourism Motivations: The Driving Force. Journal of Multidisciplinary Academic Tourism, 4(2), 77-86.
Suresh, K., Wilson, C., Quayle, A., Khanal, U., & Managi, S. (2022). Which national park attributes attract international tourists? A Sri Lankan case study. Tourism Economics, 28(7), 1848-1871.
Ulucak, R., Yücel, A. G., & İlkay, S. Ç. (2020). Dynamics of tourism demand in Turkey: Panel data analysis using gravity model. Tourism Economics, 26(8), 1394-1414.
Xiao, Y., Qiang, W. W., Chan, C. S., Yim, S. H., & Lee, H. F. (2024). How far can air pollution affect tourism in China? Evidence from panel unconditional quantile regressions. Plos one, 19(6), e0304315. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0304315
Zhang, N., Ren, R., Zhang, Q., & Zhang, T. (2020). Air pollution and tourism development: An interplay. Annals of Tourism Research, 85, 103032.
Zoltan, J., & McKercher, B. (2024). Tourist Flows and Spatial Behaviour. The Wiley Blackwell Companion to Tourism, Chapter 1, Edited by C. Michael Hall. Hooken, NJ USA: John Wiley & Sons, 20-31. http://doi.org/10.1002/9781119753797.ch2
)