نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

2 استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکترای دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

چکیده

هدف این مقاله شناسایی حباب‌های سفته‌بازی عقلایی و شاخص‌های هشداردهی زود هنگامی است که در بازه زمانی متلاطم اسفند 1389 تا شهریور 1397 در نرخ غیررسمی ارز دلار به ریال نقشی موثر داشته‌اند. انحراف نرخ ارز از مقادیر بنیادین که با عنوان حباب شناخته می‌شود، ممکن است در نتیجه حمله سفته‌بازی به ارزش ارز کشور به وقوع پیوندد که در صورت عدم دفاع مقامات از ارزش پول، منجر به بحران ارزی شود. از این رو،‌تشخیص صحیح زمان وقوع دوره‌های حبابی به منظور مداخله بهنگام در بازار ارز و جلوگیری از انحراف نرخ ارز از ارزش بنیادین آن، اهمیت زیادی برای سیاست‌گذاران دارد. برای این منظور، الگوسازی حباب‌های سفته‌بازی عقلایی، مبتنی بر مدل تغییر رژیم مارکف با احتمالات انتقال متغیر با سه رژیم انفجاری، آرام و فروپاشی که نسبت به تمامی مدل‌های رقیب از دقت بالاتری در تشخیص زمان وقوع حباب برخوردار است، انجام یافته که در آن، شاخص تحریم و تغییرات ذخایر ارزی، شاخص‌های هشداردهی زودهنگام مدل هستند. شاخص تحریم، عامل ایجاد تقاضای سفته‌بازی در بازار غیررسمی ارز در بازه زمانی مورد مطالعه است که همراه با مداخلات بانک مرکزی در جهت کاهش فشار بر بازار ارز، قادر به توضیح حباب‌های سفته‌بازی ارزی اخیر بوده‌اند. نتایج تخمین حاکی از تایید وجود حباب سفته‌بازی عقلایی در نرخ غیررسمی ارز دلار به ریال است. براساس نتایج ، بازه‌های زمانی شناسایی شده برای رژیم انفجاری  5/90، 10/90 – 9/90 ، 7/ 91 ، 4/92 ، 11/91 – 10/91 و 6/97 – 1/97 بوده که بیانگر آن است که رژیم‌های انفجاری دقیقا بر دوره‌های وقوع بحران ارزی منطبق هستند در حالی که رژیم‌های فروپاشی، تمایل به همزمانی با دوره‌های پس از بحران دارند. رژیم‌های آرام نیز با دوره‌هایی که بازدهی نرخ ارز از روند افزایشی ملایمی برخوردار است، منطبق هستند. با بازبینی الگو نسبت به انواع تصریح‌های ممکن و ترکیب‌های متغیرهای کنترل، الگوی طراحی شده از استحکام کافی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

بانک اطلاعات سری زمانی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
بانک داده‌های اقتصادی و مالی، معاونت اقتصادی وزارت اقتصاد و امور دارایی.
دیواندری، علی و حمید زمان‌زاده (1397)، «برآورد نرخ ارز بنیادی و سنجش حباب ارزی در اقتصاد ایران»، بیست و هشتمین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی، مرکز همایش‌های بین المللی صدا و سیما.
حیدری، حسن، زهرا صالحیان صالحی‌نژاد و سلیمان فیضی (1393)، «تحلیل واکنش تراز تجاری ایران نسبت به تغییرات نرخ ارز با استفاده از رویکرد پارامتر زمان – متغیر»، پژوهشنامه اقتصادی، 67، (14) 54، 67-99.
سلطانی‌نژاد، حامد (1394)، پوشش نوسانات نرخ ارز (بازار قراردادهای آتی)، شرکت بورس کالای ایران، تهران، ایران.
مروت، حبیب و علی فریدزاد (1394)، «نقش انتظارات در شکل‌گیری نوسانات نرخ ارز»، پژوهشهای اقتصادی ایران، 20(64)،89-115.
 منصف عبدالعلی، محمدرضا قاسمی و الهه رضائیان (1393)، «محاسبه حباب عقلایی در بازار ارز ایران طی سالهای ۱۳۹۱-۱۳۸۰»، فصلنامه تحقیقات توسعه اقتصادی، ۴ (۱۳) :۱۱۱-۱۳۸.
ورتابیان کاشانی، هادی ( ۱۳۹۲)، «تحلیل منشأ نوسانات نرخ ارز طی سال‌های (۱۳۹۱-۱۳۸۹)»، فصلنامه سیاست‌های مالی واقتصادی، ۱ (۴) :۱۳۱-۱۵۴.
راسخی، سعید، علمی، زهرامیلانی، شهرازی، میلاد( ۱۳۹۶)، «آزمون حباب‌های چندگانه در بازار ارز ایران: کاربردی از آزمون‌‎‌های ریشه واحد RTADF»، فصلنامه تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، ۷ (۲۷) :۷-۳۹.
Anderson, K., Brooks, C., & Katsaris, A. (2010), “Speculative bubbles in the S&P 500 : Was the tech bubble confined to the tech sector?”, Journal of empirical finance, 17(3), 345-361.
Balcilar, M., Gupta, R., Jooste, C., & Wohar, M. E. (2016), “Periodically collapsing bubbles in the South African stock market”, Research in International Business and Finance, 38, 191-201.
Blanchard, O. (1979), “Speculative bubbles, crashes and rational expectations”, Economics Letters, 3(4), 387-389.
 Blanchard, O., & Kahn, C. (1980), “The Solution of Linear Difference Models under Rational Expectations”, Econometrica, 48(5), 1305-1311.
Blanchard, O., & Watson, M. (1982), Bubbles, Rational Expectations and Financial Markets, In P. Wachtel, Crises in the Economic (pp. 295–316). Lexington: Lexington Books.
Brooks, C., & Katsaris, A. (2005), “A Three‐Regime Model of Speculative Behaviour: Modelling the Evolution of the S&P 500 Composite Index”, The Economic Journal, 115(505), 767-797.
Brunetti, C., Scotti, C., Mariano, R., & Tan, A. (2008), “Markov switching GARCH models of currency turmoil in Southeast Asia”, Emerging Markets Review, 9(2), 104-128.
Buiter, W., & Pesenti, P. (1990), Rational Speculative Bubbles in an Exchange Rate Target Zone. NBER Working Papers, National Bureau of Economic Research, Inc.
Charemza, W., & Deadman, D. F. (1996), “Speculative Bubbles With Stochastic Explosive Roots: The Failure of Unit Root Testing”, Journal of Empirical Finance, 2(2), 153-163.
Chan, C., Landry, L., & Jalbert, T. (2003), “Effects Of Exchange Rates On International Transfer Pricing Decisions”, International Business & Economics Research Journal, 3(3), 35-48.
COSTA, C. T., SILVA, W. V., ALMEIDA, L. B., & VEIGA, C. P. (2017), Empirical evidence of the existence of speculative bubbles in the prices of stocks traded on the São Paulo Stock Exchange, Contad. Adm [online], 62(4), 1317-1334.
Diba, B., & Grossman, H. (1988), “Explosive Rational Bubbles in Stock Prices?”, American Economic Review, 78(3), 520-30.
Diebold, F., Lee, J. H., & Weinbach, G. C. (1993), Regime switching with time-varying transition probabilities. In C. Granger , & G. Mizon, Nonstationary Time Series Analysis and Cointegration (Hargreaves ed., pp. 283-302), Oxford: Oxford University Press.
Ding , Z. (2012). An Implementation of Markov Regime Switching Model With Time Varying Transition Probabilities in MATLAB. http: // dx.doi. org / 10.2139/ssrn.2083332
Evans, G. (1991), “Pitfalls in Testing for Explosive Bubbles in Asset Prices”, American Economic Review, 81(4), 922-30.
Evans, G. W. (1986), “A Test for Speculative Bubbles in the Sterling-Dollar Exchange Rate: 1981-84”, The American Economic Review, 76(4), 621-636.
Ferreira, J. E. (2006). Periodically Collapsing Rational Bubbles in Exchange Rates: A Markov-Switching Analysis for a Sample of Industrialised Markets, Studies in Economics 0604. University of Kent: School of Economics.
Flood, R., & Garber, P. (1980), “Market Fundamentals versus Price-Level Bubbles: The First Tests”, Journal of Political Economy, 88(4), 745-70.
Flood, R., & Hodrick, R. (1990), “On Testing for Speculative Bubbles”, Journal of Economic Perspectives, 4(2), 85-101.
Frankel, J., & Froot, K. (1990), “Chartists, Fundamentalists, and Trading in the Foreign Exchange Market”, American Economic Review, 80(2), 181-85.
Frömmel, M., MacDonald, R., & Menkhoff, L. (2005), “Markov switching regimes in a monetary exchange rate model”, Economic Modelling, 22(3), 485-502.
Filardo, A. (1994), “Business-Cycle Phases and Their Transitional Dynamics”, Journal of Business & Economic Statistics, 12(3), 299-308.
Grossman, H. I., & Diba, B. (1988), “The Theory of Rational Bubbles in Stock Prices”, Economic Journal, 746-754.
Hall, S., & Sola, M. (1993). Testing for Collapsing Bubbles: An Endogenous Switching ADF Test, Discussion paper: Centre for Economic Forecasting, London: London Business School.
Hall, S., Psaradakis, Z., & Sola, M. (1999), “Detecting Periodically Collapsing Bubbles: A Markov-Switching Unit Root Test”, Journal of Applied Econometrics, 14(2), 143-54.
Hamilton, J., & Whiteman, C. (1985), “The observable implications of self-fulfilling expectations”, Journal of Monetary Economics, 16(3), 353-373.
Hamilton, J. (1990), “Analysis of time series subject to changes in regime”, Journal of Econometrics, 45(1-2), 39-70.
Hausman, J. (1978), “Specification Tests in Econometrics”, Econometrica, 46(6), 1251-71.
Higgins, M., & Ofori – Acheampong, F. (2018), “A Markov Regime- Switching Model With Time – Varying Transition Probabilities for Identifying Asset Price Bubbles”, International Journal of Economics and Finance, 10(4), 1-14.
Homm, U., & Breitung, J. (2012), “Testing for Speculative Bubbles in Stock Markets: A Comparison of Alternative Methods”, Journal of Financial Econometrics, 10(1), 198-231.
Hu, Y., & Oxley, L. (2017), “Are there bubbles in exchange rates? Some new evidence from G10 and emerging market economies”, Economic Modelling, 64(c), 419-442.
Kindleberger, C. P. (1989), Manias, Panics and Crashes: A History of Financial Crises, London: Macmillan.
Kirikos, D. (1998), “Forecasting Exchange Rates out of Sample: Random Walk vs Markov Switching Regimes”, Applied Economics Letters, 7(2), 133-36.
Krugman, P. (1979), “A Model of Balance-of-Payments Crises”, Journal of Money, Credit and Banking, 11(3), 311-25.
MacDonald, R., & Clark, P. B. (1998), Exchange Rates and Economic Fundamentals : A Methodological Comparison of BEERs and FEERs. Working Paper No. 98/67, International Monetary Fund.
Maldonado, W., Tourinho, O. A., & Valli, M. (2012), “Exchange rate bubbles: Fundamental value estimation and rational expectations test”, Journal of International Money and Finance, 31(5), 1033-1059.
Meese, R. (1986), “Testing for Bubbles in Exchange Markets: A Case of Sparkling Rates?”, Journal of Political Economy, 94(2), 345-73.
Meese, R., & Rose, A. (1991), “An Empirical Assessment of Non-Linearities in Models of Exchange Rate Determination”, Review of Economic Studies, 58(3), 603-619.
Meese, R., & Rogoff, K. (1983), “Empirical exchange rate models of the seventies: Do they fit out of sample?”, Journal of International Economics, 14(1-2), 3-24.
Panopoulou, E., & Pantelidis, T. (2015), “Regime-switching models for exchange rates”, The European Journal of Finance, 21(12), 1023-1069.
Phillips, P. C., Shi, S., & Yu, J. (2015), “Testing for Multiple Bubbles: Historical Episodes of Exuberance and Collapse in The S&P 500”, International Economic Review, 56(4), 1043-1078.
Phillips, P., & Yu, J. (2011), Dating the Timeline of Financial Bubbles during the Subprime Crisis. owles Foundation Discussion Papers, Cowles Foundation for Research in Economics, Yale University.
Psaradakis, Z., Sola, M., & Spagnolo, F. ( 2004), “On Markov error‐correction models, with an application to stock prices and dividends”, Journal of Applied Econometrics, 19(1), 69-88.
Rapach, D. E., & Wohar, M. (2002), “Testing the monetary model of exchange rate determination: new evidence from a century of data”, Journal of International Economics, 58(2), 359-385.
Reitz, S., & Westerhoff, F. (2003), Nonlinearities and Cyclical Behavior: The Role of Chartists and Fundamentalists, CFS Working Paper Series, Center for Financial Studies (CFS).
Schaller, H., & van Norden, S. (1997), “Regime switching in stock market returns”, Applied Financial Economics, 7(2), 177-191.
Schaller, H., & van Norden, S. (2002).” Fads or bubbles?”, Empirical Economics, 27(2), 335–362.
Shiller, R. (1981), “Do Stock Prices Move Too Much to be Justified by Subsequent Changes in Dividends?”, American Economic Review, 71(3), 421-36.
van Norden, S., & Schaller, H. (1993), “The Predictability of Stock Market Regime: Evidence from the Toronto Stock Exchange”, The Review of Economics and Statistics, 75(3), 505-10.
Van Norden, S., & Vigfusson, R. (1998), “Avoiding the Pitfalls: Can Regime-Switching Tests Reliably Detect Bubbles?”, Studies in Nonlinear Dynamics & Econometrics, 3(1), 1-22.
van Norden, S. (1996), “Regime switching as a test for exchange rate bubbles”, Journal of Applied Econometrics, 11(3), 219-251.
van Norden, S., & Schaller, H. (1999), “Speculative Behavior, Regime-Switching, and Stock Market Crashes. In S. van Norden, & H. Schaller2”, Nonlinear Time Series Analysis of Economic and Financial Data, Vol. 1, pp. 321-356.
Wu, Y. (1995), “Are there rational bubbles in foreign exchange markets? Evidence from an alternative test”, Journal of International Money and Finance, 14(1), 27-46.
Yuan, C. (2011), “Forecasting exchange rates: The multi-state Markov-switching model with smoothing”, International Review of Economics & Finance , 20(2), 342-362.