نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی

2 عضو هیات علمی، دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی

3 عضو هیات علمی، دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی، تهران

چکیده

یکی از شاخص‌های اساسی برای سنجش وضعیت توسعه پایدار، استفاده از شاخص ردپای بوم‌شناختی است. این مقاله که بر مفهوم ردپای بوم‌شناختی انرژی‌های فسیلی  تمرکز دارد در پی پاسخ به این دو پرسش است، آیا الگوی صادرات و واردات محتوای انرژی‌های فسیلی  کشور، موید مزیت‌نسبی است؟ و اینکه ردپای بوم‌شناختی انرژی‌های فسیلی ایران در سال ۱۳۹۰ چه میزان است؟ جهت سنجش ردپای بومشناختی انرژی‌های فسیلی از دوپایه آماری؛ نخست جدول داده-ستانده متقارن فعالیت در فعالیت بهنگام شده برای سال1390 مرکز آمار ایران و دوم ترازنامه هیدروکربوری سال 1390 استفاده ‌شده است. یافته‌های کلی مقاله تحت عنوان دو سناریو، ارائه‌شده است. در سناریوی نخست فرض میشود که تکنولوژی تولید میان ایران و شرکای تجاری آن یکسان و در سناریوی دوم متفاوت باشد. نتایج حاصل در هر دو سناریو نشان میدهد در سطح کلان، اقتصاد ایران دارای مازاد تجاری محتوای انرژی است، اما در سطح بخشی تحت سناریوی اول 23 بخش اقتصادی و در سناریو دوم، 18 بخش اقتصادی کشور با کسری محتوای تجاری انرژی روبه‌رو هستند. ردپای بوم‌شناختی انرژی‌های فسیلی در سناریو نخست بیش از 191 میلیون هکتار (5/2 هکتار- نفر) و کسری3/2هکتار برای هر نفر و در سناریو دوم قریب  به 184  میلیون هکتار (4/2 هکتار- نفر) و کسری 2/2 هکتاری برای هر نفر است.  جمع‌بندی پژوهش آن است که نتایج سناریو دوم به دلیل پایین بودن بهره‌وری انرژی در ایران واقع‌بینانه‌تر است.

کلیدواژه‌ها

بانویی، علی‌اصغر، فرشاد مومنی و  سیمین عزیزمحمدی (1392)، «سنجش ردپای بوم‌شناختی زمین در بخش‌های مختلف اقتصادی، با استفاده از رویکرد جدول
داده- ستانده»، فصلنامه سیاستگذاری پیشرفت اقتصادی، دانشگاه الزهرا، شماره 1.
صص 66 -35.
بانوئی، علی اصغر، زهرا ذاکری، مرضیه مومنی و مجتبی اسفندیاری کلوکن (1393)، «سنجش وضعیت صادرات و واردات آب مجازی در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران»، همایش مدیریت یکپارچه منابع و مصارف آب با تکیه بر توسعه پایدار منطقه البرز مرکزی- دانشگاه تهران- موسسه آب.
بانوئی علی اصغر و الهام کمال (1393) ،«سنجش محتوای مستقیم و غیر مستقیم دی‌اکسیدکرین در صادرات و واردات ایران با استفاده از رویکرد داده- ستانده»، فصلنامه سیاست‌گذاری پیشرفت اقتصادی، دانشگاه الزهرا، شماره 2.صص 70 ـ41.
ترازنامه هیدروکربوری کشور(1390)، موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی.
تیموری، ایرج، فاطمه سالاروندیان و کرمت الله زیاری (1393)، «ردپای اکولوژیک گازدی اکسیدکربن سوخت‌های فسیلی شهر شیراز»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره1، صص204-193.
تیموری، ایرج و امیر محمدی‌فر (1394)، «بررسی روند تغییرات ردپای اکولوژیکی سوخت‌های فسیلی استان‌های کشور1388-1378»، دوماهنامه مرکز آمار، شماره14.
جهانگرد، اسفندیار و هدیه تجلی (1390)، «تجزیه شدت انرژی‌بری در صنایع کارخانه‌ای ایران»، فصلنامه‌ مطالعات اقتصاد انرژی، شماره 31، ، صص58-25.
سرایی، محمدحسین و فرشاد عبدالحمیدزارعی (1390)، «بررسی پایداری منابع بوم‌شناختی با استفاده از شاخص جای پای بوم‌شناسی: مورد ایران»، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره1، صص١۰٦-۹٧.
شاکری عباس و سیروس امیدوار (1387)، «آزمون نظریه هکشر- اوهلین در مورد صادرات و واردات چین »، پژوهشنامه اقتصادی،شماره 4، صص 103-83.
طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر، مرکز آمار ایران(1381 و 1390)
طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی 1 تا 9 نفر کارکن، مرکز آمار ایران(1381)
گریفین، کیت، راهبردهای توسعه اقتصادی،ترجمه حسین راغفر و محمدحسین هاشمی، نشر نی (1384).
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1393)، «ضرورت توجه به محیط‌زیست در قانون هدفمندی یارانه‌ها: بررسی میزان انتشار مستقیم و غیرمستقیم آلایندگی CO2»، ذاکری، زهرا و ابوالحسن والی زاده، شماره مسلسل،13663  
مهرابی بشر آبادی، حسین و عادله اسمعیلی (1390)، «تجزیه‌وتحلیل ورودی- خروجی انرژی در بخش کشاورزی ایران»، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 74.
نظام طبقه‌بندیISIC، rev 3.
تارنمای منابع طبیعی و آبخیزی داری کشور http://frw.org.ir
تارنمای بیابان‌زداییhttp://mohammaddarvish.ir
 
ب- انگلیسی
BrundtlAnd Report(1987),‘‘Report on the World Commission on Environment And Development”, United Nations General Assembly Resolution 42-187.
Bicknell, K.B, Ball, R.J, Cullen, R. and Bigsby, H.R.)1998(, ‘‘New Methodology for the Ecological Footprint With an Application to the New ZealAnd Economy’’, Journal of Ecological Economics, Vol 27:149-160.
Carballo P.A & Sebastia´n V.C.(2008), ‘‘Applying physical Input–Output Tables of Energy to Estimate The Energy Ecological footprint of Galicia’’, Journal of Energy Policy, Vol 36 ; 1148-1163.
Cruz, L.(2002), ‘‘Energy –Environment –Economy Interactions: An Input-Output Approach Applied to Portuguese case’’The 7th Biennial conference of the International Society for Ecological Economics (Tunisia),6-9 March.
Daily, G. & Ehrlich, P. (1992), ‘‘Population, Sustainability And The Earth’s Carrying Capacity’’, Journal of Bioscience. Vol. 42 No. 10: 761-771.
Dietzenbacher, Erik. )2011),‘‘A Correct Method to Determine the Factor Content of Trade.19th International IO conference, AlexAndria, U.S.A, 13-17 June.
Ferng, J-J.(2001),‘‘Methods Using Composition of LAnd Multiplier to Estimate Ecological Footprints Associated with Production Activity’’, Journal of Ecological Economics, Vol 37: 159–172.
Ferng, J-J. (2002), ‘‘Analaysis Toward a Scenario Analysis Framework For Energy Footprints’’, Journal of Ecological Economics, Vol 40; 53–69.
Gilman,R.(1996).‘‘Sustainability,URL.:http://www.context.org/ICLIB/DEFS/AIADef.htm.
Hubacek, K. & Giljum, S. (2003),‘‘Applying Physical Input-Output Analysis to Estimate LAnd Appropriation (Ecological Footprint) of International Trade Activities’’, Journal of Ecological Economics, Vol. 44: 137–151.
Hong l, Dong Z.P, Chunyu H, And Gang W.(2007), ‘‘Evaluating The Effects of Embodied Energy in International Trade on Ecological Footprint in China’’, Journal of Ecological Economics, Vol 62; 136-148.
Lenzen, M. & Murray, S. (2001). ‘‘A Modified Ecological Footprint Method And its Application to Australia’’, Journal of Ecological Economics, Vol,62No 37: 229–255.
Monfreda, C, Wackernagel, M. and Deumling, D.(2004), ‘‘Establishing National Natural Capital Accounts Based on Detailed Ecological Footprint And Biological Capacity Assessments’’, Journal of LAnd Use Policy, Vol 21,No 3: 231–246.
Pei, J. Oosterhaven, J. and Dietzenbacher, E. )2012), ‘‘How Much Do Exports Contribute to China’s Income Growth’’, Journal of Economic Systems Research   Vol. 24. No3: 275-284 .
Rees, WE.)1992), ‘‘Ecological Footprints and Appropriated Carrying Capacity: What Urban Economics Leaves out’’ Journal of,Environment & Urbanization. Vol. 4, No. 2,: 120-130.
Rees, W. E  )1996 (,‘‘Revisiting Carrying Capacity: Area-based Indicators of Sustainability’’, Journal of Population & Environment, Vol. 17: 195-215.
ReesW.E,(2012), ‘‘Ecological Footprint, Concept of Chapter in Encyclopedia of Biodiversity’ (2nd Ed). Published by Academic Press, San Diego.
Wackernagel, M. & Rees, W. (1996), ‘‘Our Ecological Footprint: Reducing Human Impact on The Earth’’,New Society Publishers, Gabriola IslAnd, BC And Philadelphia, PA.
Wackernagel, M, Onisto, L., Bello, P., Linares, A. C., Falfan, I. L., Garcıa, J. M, Guerrero, A. S. & Guerrero, G. S.(1999), ‘‘National Natural Capital Accounting With The Ecological Footprint Concept, Journal of Ecological Economics, Vol. 29,: 375-390.
Wiedmann, T., Minx, J., Barrett J. & Wackernagel, M. (2006),‘‘Allocating Ecological Footprints to Final Consumption Categories With Input–Output Analysis’’, Journal of Ecological Economics, Vol 56: 28– 48.
WB (2015), World Development Indicators, World Bank.
Miller, R. E. & Blair, P. D. (2009). Input-Output Analysis: Foundations and Extensions, Second Edition, Cambridge University Press.
McDonald,G. W& Patterson G.(2004),‘‘Ecological FootprintsAnd  Interdependencies of New ZealAnd Regions’’, Journal of Ecological Economics , Vol 50 :49– 67.
Manferd Lenzen(1998), ‘‘Primary Energy And Greenhouse Gases Embodied in Australian Final Consumption: an Input – Output Analysis’’, Journal of Energy Policy, Vol. 26, No. 6;495- 506.
Kai F, Reinout H, Geert D)2013), ‘‘The Footprint Family: Comparison And Interaction of The Ecological, Energy, Carbon And Water Footprints’’, Journal of Revue de Métallurgie ,110, 79–88 .
Kai F, Reinout H, Geert D (2014), ‘‘Theoretical Exploration for The Combination of The Ecological, Energy, Carbon, And Water Footprints: Overview of Footprint Family’’, Journal of Ecological Indicators, Vol 36, 508– 518.
Xu T, Baosheng Z, Lianyong F, Simon S, Mikael H(2012), ‘‘Net oil Exports Embodied in China’s International Trade: An Inputeoutput Analysis’’, Journal of Energy, Vol 48;464-471.