نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

2 استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

3 کارشناسی ارشد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

4 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران

چکیده

سال‌ها از زمان به‌کارگیری سازوکار برنامه‌ریزی در فرآیند توسعه ایران می‌گذرد. با این وجود، ایران همچنان در رسیدن به این هدف ناکام مانده است. بررسی سطوح مختلف تصمیم‌گیری در کشور از دو مجرای عدم توجه به عنصر هدفمندی به معنای نبود درک صحیح و درخور از مفهوم برنامه‌ریزی در توسعه و همچنین نادیده گرفتن عنصر عقلانیت به معنای توجه نکردن به ماهیت انسان، شیوه تفکر او و هویت جمعی تصمیمات و اقدامات او، نشان می‌دهد این دو عامل از جمله دلایلی هستند که منجر به عجین شدن ساختار برنامه‌ریزی ایران با دورهای توسعه نیافتگی شده‌اند. در این مطالعه، براساس مبانی نظری تقسیم‌بندی گولت از عقلانیت و با تعیین دو شاخص هماهنگی و الزام در اجرای برنامه‌ها، تعامل میان عقلانیت گروه‌های برنامه‌ریز در کشور را بررسی کرده‌ایم. سپس با ارائه مصادیقی از تجربه تصمیم‌گیری در ایران، عقلانیت مسلط بر نظام برنامه‌ریزی کشور را شناسایی کردیم. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند اولویت‌های تصمیم‌گیری در ایران بیش از آنکه حاصل تعاملی کارآمد میان عقلانیت‌ها باشد، برآمده از تعاملی تحویل‌گرایانه بوده و در سطوح گوناگون تصمیم‌گیری این عقلانیت سیاسی بوده که بر اقدامات صورت گرفته تسلط داشته است.

کلیدواژه‌ها

مایر، جرالد و سیرز، دادلی.(1391)، پیشگامان توسعه (علی اصغر هدایتی،  و علی یاسری، مترجم.، صص. 159-155)، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
ایسنا. (1393، 3 شهریور)، ساکنان مسکن مهر آبدانان به دنبال خانه‌ اجاره ای.
برمکی، افشین.(شهریور 1393)، «آسیب شناسی برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب اسلامی»، معاونت برنامه‌ریزی، امور برنامه‌ریزی اقتصاد کلان و ارزیابی برنامه، صص 29-1.
بلاگ، مارک. (1380)، روش شناسی علم اقتصاد، ‌ترجمه غلامرضا . آزاد ارمکی. تهران: نشر نی.
پایگاه اطلاع رسانی خدمات مهندسی و صنایع برق و آب، (1388، 21 مهر)، نمک موضوعی چالشی برای ساخت سد گتوند علیا/آب کارون شورتر می‌شود.
پوست فروش تهرانی، ایمان و ورمزیار، حسن.(1389)، «ارزیابی کلی برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب»، دفتر مطالعات برنامه و بودجه، صص 34-1.
چاغروندی، حبیب‌الله.(1391، 25 دی)، پشت پرده تخلف آشکار تعاونی‌های مسکن مهر در پرند .مصاحبه با خبرگزاری مهر.
حیدرزاده، محمدهادی.(1393)، پیشروی مسکن مهر پردیس در اراضی حفاظت شده. نشست بررسی مشکلات زیست‌محیطی پردیس . تهران: خبرگزاری مهر.
خادمی، خیرالله. (1390)، بر اثر آبگیری سد گتوند معادن نمکی آب کارون را بیش از اندازه شور می کند. خوزنیوز.
خاندوزی، احسان.(1389)، «ارزیابی شیوه برنامه نویسی توسعه در ایران»، دوفصلنامه برنامه و بودجه، دوره 15، شماره 1، صص 127-99.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی(1381)، مجموعه گزارش‌های همایش چالش‌ها و چشم اندازهای توسعه ایران. موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
سلیمی‌بنی، امید.(1390، 15 خرداد)، سد را آبگیری می‌کنیم، کارون هم شور نمی‌شود، اینها ساخته مغرضین است، خبر آنلاین.
شاکری، عباس.(1394)، «مشکلات برنامه‌ریزی در ایران»، معاونت پژوهش‌های اقتصادی، دفتر مطالعات اقتصادی، کد موضوعی 220، شماره مسلسل 14624؛ 16-1.
عکاشه، بهرام. (1394، 26 مرداد)، زلزله سد گتوند را تخریب می‌کند . مصاحبه با روزنامه فرهیختگان.
قادری، امیر.(1393)، مدیران، جلسات مربوط به رفع مشکلات مسکن مهر کردستان را جدی بگیرند. ایرنا.
قاسمی، محمد و زمانی، رضا.(1388)، «آسیب شناسی برنامه‌های توسعه در ایران»، دفتر مطالعات برنامه و بودجه.
کرمی‌، ناصر.(1394، 22مرداد)، گره کور سد گتوند و نگرانی‌ها در مورد پروژه علاج آن، بوی باران، وبگاه خبری تحلیلی سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی. بازیابی از  بوی باران، وبگاه خبری تحلیلی سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی:   http://www.booyebaran.ir.
کریمی، سارا.(1392)، آسیبشناسی اقتصادی و اجتماعی طرح مسکن مهر. انجمن جامعه شناسی ایران.
کلهرنیا، بیژن.(1392)، مشکلات مسکن مهر. ایرنا؛ خبرگزاری جمهوری اسلامی.
گروه مطالعات شرکت رهپوساخت شارستان(1392)، ارزیابی طرح مسکن مهر، انتشارات آذرخش.
لامیزاده، حسین. (1390)، بر اثر آبگیری سد گتوند معادن نمکی آب کارون را بیش از اندازه شور می‌کند. خوزنیوز.
متوسلی، محمود و نیکونسبتی، علی.(1389)، «علوم شناختی و عملکرد اقتصادی»، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 91، صص 199-177.
معرفی طرح گتوند، برگرفته از وبسایت http://fa.iwpco.ir در تاریخ 30/4/1394
مومنی، فرشاد و ذاکری، زهرا.(1394، شهریور)، «چارچوب تدوین گزارش های: «درباره برنامه ششم توسعه»»، معاونت پژوهش‌های اقتصادی مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اقتصادی(گروه توسعه و برنامه‌ریزی).
مومنی، فرشاد. (1393)، چشم انداز توسعه پایدار در برنامه ششم، باشگاه خبرنگاران جوان.
مومنی، فرشاد.(1377)، «تلقی از توسعه در برنامه‌های گذشته»، جلد اول کتاب مجموعه مقالات همایش پنجاه سال برنامه‌ریزی توسعه در ایران، مرکز تحقیقات اقتصاد ایران، سازمان برنامه و بودجه، صص 90- 61.
مومنی، فرشاد.(1392، 30 آذر)، ایران سرزمین شگفتی‌های اقتصادی است، پایگاه خبری تحلیلی نسیم جنوب.
مومنی، فرشاد.(1394، 2 خرداد)، شرایط فاز صفر برنامه چیست، مصاحبه با دفتر مطالعات مجلس.
مومنی، فرشاد.(1394، 23 مرداد)، شیوه مناسب برنامه‌ریزی برای شرایط کنونی ایران، شیعه، شفقنا؛ پایگاه بین المللی همکاری‌های خبری.
مومنی، فرشاد.(2) (1393، 26 بهمن)،  نفرین اقتصادی فرشاد مومنی، مصاحبه با خبرگزاری ایران.
مومنی، فرشاد و رمضان‌زاده ولیس، گلروز.(1393)، «نوآوری‌های نهادی کاهنده هزینه مبادله و توسعه اقتصادی: نگاهی به تجربه ایران»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، سال چهاردهم، شماره 54، صص 32-1.
میرزایی، حجت‌الله.(1383) «چالش‌های اصلی نظام برنامه­ریزی توسعه در ایران در آستانه تدوین برنامه چهارم توسعه»، فصلنامه موسسه مطالعات دین و اقتصاد، سال اول؛ صص 23- 18.
وبر، ماکس. (1371)، اخلاق پروتستان و روح سرمایه داری،‌ترجمه علی انصاری،  انتشارات سمت.
 
Arena, Richard. (2006), “Knowledge and Beliefs in Economics: the Case of the Austrian Tradition”, in: Knowledge, Beliefs and Economics.
Barros, Gustavo. (2010), “Herbert A. Simon and the Concept of Rationality: Boundaries and Procedures”, Brazilian Journal of Political Economy, Vol. 30, No. 3, pp 455-472.
Brubaker, Roger. (1984, “The Limits of Rationality: An Essay on the Social and Moral Thought of Max Weber”, Allen & Unwin.
Caldwell, Bruce. (2004), “Some Reflections on F. A. Hayek’s The Sensory Order”,  Journal of Bioeconomics, No. 6, pp 239-254.
Commons, John Rogers. (1934), Institutional Economics, New York: Macmillan.
Goulet, Denis. (1986), “Three Rationalities in Development Decision-making”, World Development, Vol. 14, No. 2, pp 301-317.
Habermas, Jürgen. (1984), “The Theory of Communicative Action”, Vol. 1: Reason and rationalization of society. Boston: Beacon.
Hayek, Friedrich. (1953), “The Sensory Order; an Inquiry into the Foundations of Theoretical Psychology”, university of chicago Press.
Kalberg, Stephen. (1980), “Max Weber’s Types of Rationality: Cornerstones for the Analysis of Rationalization Processes in History”, American Journal of Sociology, 1145-1179.
Klaes, Matthias., and Esther-Mirjam, Sent. (2005), “Conceptual History of the Emergence of Bounded Rationality”, History of Political Economy, Vo. 37, No. 1, pp 27-59.
Melser، Derek. (2004), The Act of Thinking, The MIT Press.
Myrdal، Gunnar. (1974), “What Is Development”, Journal of Economic Issues،Vol 8،No 4، 729-736.
North، Douglass C. (2003), Understanding the Process of Economic Change, Institutional Barriers to Economic Change: Cases Considered.
North, Douglass C, Chrysostomos. Mantzavinos and Syed. Sharig (2004), “Learning, Institutions and Economic Performance. Perspectives on Politics”, Vol. 2, No1.
Ritzer, George. (2004), The Weberian Theory of Rationalization and the McDonaldization of Contemporary Societ, In G. Ritzer, The McDonaldization of Society. Pine Forge Press.
Schumpeter, Joseph A. (2005), “Development”, Journal of Economic Litereture, Vol XLIII, P 108-120.
Simon, Herbert A. (1947), “Administrative Behavior: A Study of Decision‑making Processes in Administrative”, New York: The Macmillan Company.
Simon, Herbert A. (1957), “Models of Man, Social and Rational: Mathematical Essays on Rational Human Behavior in a Social Setting”, John Wiley and Sons.
Simon, Herbert A. (1997), An Empirically Based Microeconomics, Cambridge University Press.
Weber, Max. (1958), The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, Scribner’s.
Weber, Max. (1968), Economy and Society, Bedminster Press.