نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران

چکیده

هدف اصلی این مقاله، مطالعه نوع نظم اجتماعی حاکم بر ایران بین دو انقلاب (1357-1285) است. نظم اجتماعی به دو نوع دسترسی باز و دسترسی محدود تقسیم می‌شود و خود دسترسی محدود (یا وضعیت طبیعی) به سه نوع شکننده، پایه و بالغ تقسیم می‌شود. ایران از انقلاب مشروطه تا کودتای 1299، گرفتار وضعیت طبیعی شکننده بوده و از این کودتا تا تغییر رژیم سیاسی (1305) از قاجاریه به پهلوی در حال گذار از وضعیت طبیعی شکننده به پایه بوده است. در دوره رضاشاه (1320-1305) ایران در وضعیت طبیعی پایه بوده که در آن دوره رشد اقتصادی در فضای بسته سیاسی به دست آمده و این امر به شکل گیری شکاف توازن دوگانه اقتصادی و سیاسی منجر شده است. در دوره 1325-1320 کشور به وضعیت طبیعی شکننده عقب‌گرد کرده و از 1326 تا کودتای 1332 در حال گذار مجدد از وضعیت طبیعی شکننده به پایه بوده است. در دوره 1332-1342 وضعیت طبیعی پایه تثبیت شده است. طی سال‌های 1342-1320 تلاش‌هایی برای کنترل سیاسی نظامیان (آخرین شرط آستانه‌ای گذار به دسترسی باز) انجام شده اما به سرانجام نرسیده‌اند. دوره 1351-1342 دهه طلایی رشد اقتصادی ایران بوده و سیستم اقتصادی در شرایط گذار از وضعیت طبیعی پایه به بالغ بوده، اما سطح دسترسی سیاسی به شدت کنترل شده و در نتیجه کشور با شکاف توازن دوگانه اقتصادی و سیاسی روبه‌رو شده است. در دوره 1357-1351 کشور دوباره به حالت گذار از وضعیت طبیعی پایه به شکننده عقبگرد داشته، بقای ائتلاف غالب تهدید و در نهایت به طور کامل تغییر یافته است.

کلیدواژه‌ها

اداره‌ ک‍ل‌ آرشی‍و، اس‍ن‍اد و م‍وزه‌ دف‍ت‍ر رئی‍س‌ج‍م‍ه‍ور (1379)، دول‍‌تهای‌ ای‍ران‌ از می‍رزا ن‍ص‍رال‍ل‍ه‌خ‍ان‌ م‍شی‍رال‍دول‍ه‌ ت‍ا می‍رح‍سی‍ن‌ م‍وس‍وی‌، ش‍ورای‌ ن‍ظارت‌: می‍رح‍سی‍ن‌ م‍وس‍وی‌،‌ هادی‌ خ‍انی‍کی‌، اح‍م‍د م‍س‍ج‍دج‍ام‍عی‌: ش‍ورای‌ ع‍ل‍می‌ ی‍ع‍ق‍وب‌ آژن‍د...[و دی‍گ‍ران‌]: ب‍ازن‍وی‍س‍ان‌ و م‍ص‍ح‍ح‍ان‌ ع‍لی‍رض‍ا اس‍م‍اعی‍لی‌، روح‌ال‍ل‍ه‌ ب‍ه‍رامی‌ و ع‍لی‌اک‍ب‍ر ع‍لی‌اک‍ب‍ری‌ ب‍ای‍گی‌
آبراهامیان، یرواند (1389)، ای‍ران‌ بی‍ن‌ دو ان‍ق‍لاب‌: درآم‍دی‌ ب‍ر ج‍ام‍ع‍ه‌ش‍ن‍اسی‌ ای‍ران‌ معاصر، ت‍رج‍م‍ه‌ اح‍م‍د گ‍ل‌م‍ح‍م‍دی‌، م‍ح‍م‍داب‍راهی‍م‌ ف‍ت‍احی‌، نشر نی
بانک مرکزی، سری‌های زمانی و گزارش اقتصادی و ترازنامه، سال‌های متفاوت
دیاس کایروس، آلبرتو (1394)، خودی‌های تحکیم یافته: نظام دسترسی محدود در مکزیک، در نورث، والیس، وب و وینگاست (1394)، در سایه خشونت، ترجمه میردامادی، محسن و نعیمی پور، محمدحسین، انتشارات روزنه
رنانی، محسن (1395)، «نظم شکن در شکن»، فصلنامه دریچه، سال یازدهم، شماره 40
زمانی، رضا (1392)، تحلیل توسعه ایران در یکصد سال اخیر مبتنی بر رهیافت نظم اجتماعی، رساله دکتری، دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی.
سازمان برنامه (1350)، سازمان برنامه در دهه انقلاب، سازمان برنامه.
سونگ یو، جونگ (1394)، گذار از یک نظم اجتماعی دسترسی محدود به یک نظم اجتماعی دسترسی باز مورد کره جنوبی"، در نورث، والیس، وب و وینگاست (1394)، در سایه خشونت، ترجمه میردامادی، محسن و نعیمی پور، محمدحسین، انتشارات روزنه
ص‍ارمی‌ ش‍ه‍اب، اصغر(1387)، اح‍زاب‌ دول‍تی‌ و ن‍ق‍ش‌ آن‌ها در ت‍اری‍خ‌ م‍ع‍اص‍ر ای‍ران‌، م‍رک‍ز اس‍ن‍اد ان‍ق‍لاب‌ اس‍لامی.‌
ع‍ظی‍می‌، ف‍خ‍رال‍دی‍ن (۱۳۸۷)، ب‍ح‍ران‌ دم‍وک‍راسی‌ در ای‍ران‌ ۱۳۳۲ ۱۳۲۰، ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ب‍دال‍رض‍ا ه‍وش‍ن‍گ‌ م‍ه‍دوی‌، بی‍ژن‌ ن‍وذری‌. آسی‍م‌
فرمانفرمائیان ، خداداد، عبدالمجید مجیدی و منوچهر گودرزی(۱۳۸۲)، توسعه در ایران ۱۳۲۰ ۱۳۵۷،  ویراستار غلامرضا افخمی، گام نو.
فرهمند، محمد، تفسیر مرامنامه حزب ملیون، بی‌تا، ، انتشارات و دبیرخانه حزب ملیون
فوران، جان (1380)، مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
ک‍ات‍وزی‍ان، م‍ح‍م‍دع‍لی‌ (1387)، اق‍ت‍ص‍اد سی‍اسی‌ ای‍ران‌: از م‍ش‍روطی‍ت‌ ت‍ا پ‍ای‍ان‌ س‍ل‍س‍ل‍ه‌ پ‍ه‍ل‍وی‌‌؛ ت‍رج‍م‍ه‌ م‍ح‍م‍درض‍ا ن‍فی‍سی‌ و ک‍ام‍بی‍ز ع‍زی‍زی‌، نشر مرکز، چاپ چهاردهم.
ک‍ارش‍ن‍اس، م‍س‍ع‍ود (1382)، ن‍ف‍ت‌، دول‍ت‌ و ص‍ن‍ع‍تی‌ ش‍دن‌ در ای‍ران، ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍لی‌اص‍غ‍ر س‍عی‍دی‌، ی‍وس‍ف‌ ح‍اجی‌ع‍ب‍دال‍وه‍اب‌، گام نو.
گازیوروفسکی، مارک.ج (1371)، سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمه فریدون فاطمی، نشر مرکز.
لوح حق، مرکز پژوهش‌های مجلس،بی تا، قوانین موضوعی کشور.
م‍جی‍دی‌، ع‍ب‍دال‍م‍جید (1381)، خاطرات عبد‌المجید مجیدی وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه(۱۳۵۱-۱۳۵۶)، ویراستار حبیب لاجوردی.تهران، گام نو.
ملکی، حسین (1389)، دولت‌ها و دولتمردان ایران در عصر مشروطیت و ساختارنهادها، نشر آگاه
نورث، والیس و وینگاست (2009)، خشونت و نظم‌های اجتماعی، ترجمه جعفر خیرخواهانو رضا مجیدزاده (1396)، انتشارات روزنه.
نورث، والیس، وب و وینگاست (2012)، در سایه خشونت، ترجمه محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی‌پور (1394)، محمدحسین، انتشارات روزنه.
 
Rodrik, Dani, (2005), Growth Strategies, in Philipe Aghion and S.Durlauf, Handbook of Economic Growth, North-Holland.
North, D. C., J. J. Wallis, and B. R. Weingast. (2006), A Framework for Interpreting Recorded Human History, NBER Working Paper w12795. December.
Salehi Esfahani and Esra Ceviker Gurakar (2014), “Social Order, Rents, and Economic Development in Irna Since the Early 20th Century”, The Economic Forum, wp 850.