نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد- دانشگاه علامه طباطبائی.

2 کارشناس ارشد توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی- دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

«پولﺷﻮﻳﻲ» پدیدهﺍی است که با پنهان نگه داشتن منشأ پول یا دارایی، از آن به عنوان پولـی پاک، قانونـی و مـشروع استفاده ﻣـﻲشود و وارد چرخـه اقتصاد ﻣﻲگردد. «تطهیـر پول» اقدامـی برای استفاده قانونـی از پولهـای کثیـف حاصـل از فعالیتهـای غیـرقانونی است که روند طبیعـی فعالیتهای اقتصادی را به مخاطره ﻣـﻲاندازد.
این مقاله، ضمن مـرور مطالعـات انـجام شـده در مـورد حجـم اقتصاد زیرزمینی در ایران، با انتخاب یکـی از این مدل‌هـا و بکارگیـری آن در الگـوی تقاضای پـول، به اندازهﮔﻴـﺮی حجم پولهـای کثیف ناشـی از فعالیتهای غیرقانونی در ایران طی سالهای 80-1352، که نمایانگر ظرفیت بالقوه پول‌شویی در کشور طی دوره مذکور است، ﻣﻲپردازد.
این برآورد نشان ﻣﻲدهد که حجم پولهای کثیف در سالهای اخیـر دارای روند صعودی بوده است و بیـن گستردگی حجـم اقتصاد زیرزمینی و افزایش تقاضای پـول رابطة معنیﺩار و مستقیمـی وجـود دارد. این یافته‌ها توجـه بیشتـری را از جانب سیاستگذاران برای کاهش حجـم اقتصاد زیرزمینی و ایجاد موانعی برای ورود پولهای کثیف ناشی از این فعالیتها به داخل اقتصاد، ﻣﻲطلبد.

کلیدواژه‌ها

. احمدی، رضا. «برآورد حجم اقتصاد زیرزمینی در ایران با روش MIMIC». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه مازندران، (1382).
2. اداره بررسیهای اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. گزارش اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی، مربوط به سالهای مختلف.
3. اشرف‌زاده، حمیدرضا و مهرگان، نادر. «تخمین حجم فعالیتهای اقتصادی زیرزمینی در ایران با استفاده از روش تقاضا برای اسکناس و مسکوک در گردش». مجموعه مقالات سومین همایش ملی بررسی پدیده قاچاق کالا و راههای پیشگیری آن، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، ‌(1381)، صص 44-25.
4. باقری گرمارودی، احمدرضا. «اقتصاد زیرزمینی: تخمین و آثار آن بر کسری بودجه و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی طی سالهای 74-1350». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی، (1377).
5. بانک اطلاعاتی اقتصاد ایران. دانشگاه علامه طباطبایی، مرکز تحقیقات اقتصاد ایران.
6. بهمنی اسکویی، محسن. «نرخ ارز بازار سیاه و تقاضا برای پول در ایران». پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، معاونت امور اقتصادی وزارت دارایی، سال نهم، شماره 19، (1380)، صص 10-3.
7. بوستانی، رضا. «ثبات تابع تقاضای پول در ایران (یک الگوی تصحیح خطا)». پایانﻧﺎمه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، (1382).
8. بیدآباد، بیژن. «گونه‌شناسی نهادهای مالی و مراکز تصمیم‌گیری اقتصادی در ساختار ایران». مجموعه مقالات سیزدهمین کنفرانس سیاستهای پولی و ارزی، پژوهشکده پولی و بانکی،‌ (1382)، صص 446-391.
9. جمال منش، آرش. «اقتصاد زیرزمینی و تأثیر آن بر اقتصاد ملّی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اهواز، (1381).
10. خلعتبری، فیروزه. «اقتصاد زیرزمینی». مجله رونق، سال اول، شماره 1، صص 11-5 و شماره 2، صص 18-11، (1369).
11. رهبر، فرهاد؛ زال پور، غلامرضا و میرزاوند، فضل‌اله. «تعاریف، مفاهیم، آثار و پیامدﻫﺎی پول‌شویی». ویژه‌نامه پول‌شویی، نشریه مرکز پژوهشهای مجلس، سال دهم، شماره 37، (1382)، صص 28-18.
12. شکیبایی، علیرضا. «مدل‌سازی اقتصاد زیرزمینی با روش منطق فازی». رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، (1380).
13. طاهرفر، کوروش. «نقش فعالیتهای اقتصادی زیرزمینی در ایران با تاکید بر انگیزه فرار مالیاتی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، (1376).
14. طبیبیان، محمد و سوری، داوود. «تعادل بلندﻣﺪت تقاضای پول». پژوهشنامه بازرگانی، سال اول، شماره سوم، (1376)، صص 107-81.
15. عرب مازار یزدی، علی. اقتصاد سیاه در ایران. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 1384.
16. فرهادی، عزیزا.. .«بررسی و اندازهﮔﻴﺮی اقتصاد زیرزمینی و عوامل مؤثر برآن با استفاده از روش MIMIC». پایانﻧﺎمة کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، (1381).
17. لشکری و فرزینﻭش. «جانشینی پول و تقاضا برای پول: شواهدی از ایران». پژوهشنامه بازرگانی، سال هفتم، شماره 29،‌ (1382)، صص 51-1.
18. مرکز آمار ایران، سالنامه آماری، مربوط به سالهای مختلف.
19. نوفرستی، محمد. ریشه واحد و همجمعی در اقتصادسنجی. تهران: انتشارات رسا، 1378.
20. نیکوپور دیلمی، حسام. «تخمین حجم اقتصاد زیرزمینی در ایران و بررسی رابطه آن با برخی متغیرهای کلان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، (1381).
21. هادیان، ابراهیم. «پول‌شویی واثرات اقتصادی آن». (مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات همایش بین‌المللی مبارزه با پول‌شویی)، نشر وفاق،‌ (1382)، صص 184-175.
22. هژبر کیانی، کامبیز. بررسی ثبات تقاضای پول و جنبهﻫﺎی پویای آن در ایران. تهران: مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، 1376.
 
23. Bhattacharya. "An Econometric Method of Estimating Hidden Economy"., The Economic Journal, No. 100, (1990): 703-717.
 
24. Dejong, D., Nanker Vos, J., Savin, N., and Whicemwn, C., "The Power Problems of Unit Root in Time Series with Autoregressive Errors"., Journal of Economitrics, No. 53, (1992): 323-344.
 
25. Khalatbari, F. "A Study about the Nature and Dimensions of the Shadow  Economy in the Islamic Republic of Iran"., Prepared for UNDP, (1994,a).         
 
26. Khalatbari, F. "Iran: A Unique Underground Economy. In The Economy of Islamic Republic of Iran: Between State and Market"., Edited by Coville, T. Tehran Institute Francais de Recherche en Iran, (1994,b).
 
27. Khalid, A. M. "Modelling Money Demand in Open Economies: The Case of Selected Asian Countries"., Applied Economics, No. 31, (1999): 1129-1135.
 
28. Pesaran, M.H. and Pesaran, B., Working with Microfit 4. An Interactive Introduction to Econometrics. Oxford University, 1997.
 
29. Pesaran, M.H. and Shin, U., "An Autoregressive Distributed Lag Modelling Approach to Cointegration Analysis"., DAE Working Paper, No. 9514, (1995).
 
30. Quirk, P. "Macroeconomic Implication of Money Laundering"., IMF, W.P/ 96/66, (1996).